Một thông tin ngắn xuất hiện trên trang web của Chính phủ Kyrgyzstan, nhà văn Chingiz Aitmatov đã qua đời. Một người con nhỏ bé xuất thân từ vùng đất Trung Á xa xôi đã khiến cả thế giới kinh ngạc với những tác phẩm thấm đậm chất nhân văn, tình yêu quê hương dân tộc.
Từ huyền thoại văn học thời Xô Viết
Chingiz Aitmatov sinh ngày 12-12-1928 tại làng Seker, tỉnh Talasskaya, Kyrgyzstan, một nước cộng hòa thuộc Liên Xô, nay là một quốc gia độc lập. Ông được đánh giá là một trong những nhà văn huyền thoại của văn học Xô Viết.
Nhà văn Chingiz Aitmatov.
Một điều đặc biệt của Chingiz Aitmatov là khác với nhiều huyền thoại văn học khác, các tác phẩm của ông không gắn liền với các cuộc chiến tranh vũ trang. Trên những trang giấy của Cây phong non trùm khăn đỏ (1961), Một ngày dài hơn thế kỷ (1980), Đoạn đầu đài (1988)… không có tiếng gầm thét của đạn đại bác nhưng luôn chứa đầy những tiếng “gầm thét” của nội tâm con người, những số phận trong hành trình vật lộn tìm cho mình một giá trị thật sự của cuộc sống.
Thậm chí, ngay trong tác phẩm đầu tiên của ông nhan đề Jamilya được sáng tác năm 1958 tuy có bối cảnh Thế chiến thứ hai nhưng câu chuyện cũng không nằm ngoài cái khát vọng tìm kiếm tự do của con người.
Tác phẩm kể về một phụ nữ trẻ người Kyrgyzstan dám bỏ chồng để chạy theo người tình là một quân nhân. Ra đời trong bối cảnh đất nước Kyrgyzstan còn thiên về nam quyền, với các quan niệm khắt khe hạ thấp vai trò của người phụ nữ, tác phẩm đã gây ra nhiều cuộc tranh luận gay gắt về cách thể hiện nhân vật nữ chính đầy mạnh mẽ như thế.
Nhưng đỉnh cao của ông và được thế giới biết đến nhiều nhất vẫn là Một ngày dài hơn thế kỷ. Câu chuyện về một người thầy giáo bị hàm oan đang sống tại một ga xép nhỏ, về một ông lão muốn chôn cất người thân của mình ở một mảnh đất thiêng liêng của làng, bên một sân bay vũ trụ và cả câu chuyện về một lời chào mừng của người ngoài hành tinh với cư dân Địa cầu.
Tất cả diễn ra trong một ngày, và qua những gì nhân vật trải qua, cảm nhận trong cái ngày đó đã làm toát ra tư tưởng nhân đạo của nhà văn, một tư tưởng mà những nhân vật trong truyện dù có trải qua những khó khăn, cay đắng thậm chí là thất bại vẫn luôn đề cao. Chingiz Aitmatov luôn khát khao vươn lên ngang tầm với thời đại trong việc nhận thức thế giới để thể hiện những vấn đề vừa mang tính nhân đạo, vĩnh hằng vừa mang tính thời sự.
Các sáng tác của Aitmatov rất nổi tiếng và được đánh giá cao, nhiều tác phẩm trong số đó còn được dựng thành tác phẩm điện ảnh. Trong số đó, Người thầy đầu tiên, bộ phim được làm theo tiểu thuyết cùng tên của ông, do đạo diễn Nga Andrei Konchalovski thực hiện, đã từng gây ấn tượng mạnh trên toàn thế giới.
Đến nhà ngoại giao Aitmatov
Có một điều khá đặc biệt, dù đề cao và luôn kêu gọi bảo vệ nét đặc thù văn hóa của mỗi dân tộc trong Liên bang Xô Viết, nhưng Aitmatov lại đồng thời ghi nhận vai trò của tiếng Nga trong việc phát triển văn hóa các dân tộc thuộc liên bang. Các sáng tác của ông dù mang đậm văn hóa Kyrgyzstan nhưng phần lớn được thể hiện bằng tiếng Nga.
Chính vì thế, ngay trong những thời điểm rối ren nhất của đất nước, Chingiz Aitmatov vẫn luôn kêu gọi tinh thần đoàn kết hữu nghị anh em với nước Nga và các dân tộc thuộc Liên bang Xô Viết trước đây.
Trong cuộc đời mình, nhà văn Chingiz Aitmatov từng được tặng giải thưởng Lênin (1963) và ba giải thưởng nhà nước Liên Xô (1968, 1977, 1983), Anh hùng lao động xã hội chủ nghĩa (1978), đại biểu Ủy ban Xô Viết tối cao Liên Xô, Ủy viên Trung ương Đảng Cộng sản Kirgizia, Ủy viên Ban Chấp hành Hội Nhà văn và Hội Điện ảnh Liên Xô, một trong những người lãnh đạo Ủy ban Liên Xô đoàn kết với các nước Á - Phi. |
Ông cũng là người luôn nhắc nhở mọi người về tính chất của quê hương ông, như một vùng đệm giữa hai châu lục Á, Âu, mà ông hay gọi là vùng đất Eurasia (ghép từ Euro: châu Âu và Asia: châu Á).
Từ khi trở thành Đại sứ Liên Xô và Nga (1990 đến 1994) và Đại sứ Kyrgyzstan (đến tháng 3-2008) tại châu Âu, ông luôn là người kêu gọi sự đoàn kết cùng phát triển giữa các dân tộc, châu lục dù khác biệt về ngôn ngữ, văn hóa nhưng giống nhau về tinh thần nhân đạo, lòng yêu mến tự do.
Vì những đóng góp của ông, tại Kyrgyzstan, năm 2008 đã được chọn là năm Chingiz Aitmatov. Chỉ một thời gian ngắn trước khi ông mất, Hội đồng thường trực các Bộ trưởng văn hóa của Tổ chức các nước nói tiếng Thổ đã đề cử Aitmatov là ứng viên giải Nobel năm 2008.
Ngày 16-5, trong khi đang theo dõi một đoàn làm phim tài liệu về cuộc đời mình tại Nga, nhà văn bỗng cảm thấy khó chịu và rơi vào hôn mê. Ông nhanh chóng được đưa vào một bệnh viện tại Kazan, Nga.
3 ngày sau, nhà văn được chuyển bằng máy bay tới một bệnh viện ở Nuremberg, Đức... ngày 10-6, nhà văn huyền thoại Chingiz Aitmatov đã vĩnh viễn về với những đồng cỏ, thảo nguyên, đồi núi bao la của vùng đất Trung Á quê hương mà ông đã dành cả đời để viết về nó một cách khó quên nhất. Và dù cha đẻ của Một ngày dài hơn thế kỷ đã ra đi, nhưng những tư tưởng nhân đạo ông để lại qua các tác phẩm của mình sẽ sống mãi.
Tân Tường
