- TS NGUYỄN MINH NHỰT, Phó Trưởng Ban Văn hóa - Xã hội, HĐND TPHCM:
Nền tảng để triển khai Không gian Văn hóa Hồ Chí Minh
Để thiết chế văn hóa cơ sở thực sự trở thành nền tảng triển khai Không gian Văn hóa Hồ Chí Minh, thành phố cần tiếp tục hoàn thiện hệ thống chính sách. Trước hết, việc quy hoạch mạng lưới thiết chế văn hóa phải gắn trực tiếp với chiến lược phát triển đô thị và kế hoạch xây dựng Không gian Văn hóa Hồ Chí Minh. Điều này giúp tránh tình trạng đầu tư dàn trải hoặc thiếu đồng bộ giữa các địa bàn.
Bên cạnh đó, thành phố cần ban hành cơ chế tài chính linh hoạt, kết hợp giữa ngân sách nhà nước và huy động xã hội hóa, khuyến khích doanh nghiệp, tổ chức, cá nhân tham gia đầu tư và quản lý hoạt động văn hóa. Một trong những yếu tố quyết định là nâng cấp cơ sở hạ tầng. Thành phố cần ưu tiên cải tạo, nâng cấp các nhà văn hóa, trung tâm văn hóa xuống cấp, đồng thời mở rộng không gian sinh hoạt cộng đồng tại những khu vực dân cư đông đúc…
- TS LÝ ĐẠI NGHĨA, Giám đốc Trung tâm Huấn luyện và Thi đấu TDTT TPHCM:
Đầu tư công - Quản trị tư
Mô hình TTCU giúp tăng khả năng cạnh tranh và hướng đến công nghiệp hóa văn hóa - kinh tế thể thao, theo đúng với xu thế xã hội hóa. Tuy nhiên, nếu chúng ta so sánh giữa các TTCU với nhau sẽ thấy có sự mất cân bằng rõ nét. Ví dụ, tôi đã thực tế khảo sát và làm việc tại xã Ngãi Giao, hệ thống cơ sở vật chất thể thao - văn hóa hiện đại, quy mô vượt quá nhu cầu kinh tế, đời sống, văn hóa của người dân nông thôn, trong khi cơ sở của các phường Chợ Quán, Xuân Hòa, Sài Gòn thì lại quá nhỏ bé so với nhu cầu thể thao của người dân đô thị.
Để các TTCU phát huy hết tiềm năng, thành phố cần kiến tạo một hệ sinh thái quản trị hiện đại theo mô hình “Nhà nước - Cộng đồng - Doanh nghiệp”, trong đó Nhà nước đóng vai trò kiến tạo, đặt hàng dịch vụ công, định hướng và giám sát; Cộng đồng (liên đoàn, hội, câu lạc bộ, người dân) tham gia quản lý, giám sát và đồng thụ hưởng; Doanh nghiệp tham gia đầu tư, vận hành chuyên nghiệp, mang lại công nghệ và vốn. Đây là tư duy “Đầu tư công - Quản trị tư”, giúp huy động nguồn lực xã hội, giảm gánh nặng ngân sách, nâng cao hiệu quả dịch vụ. Song song, cần đẩy mạnh chuyển đổi số trong quản lý: số hóa cơ sở dữ liệu, xây dựng bản đồ số các thiết chế, ứng dụng quản lý thông minh - đây là điều kiện để đồng bộ và kiểm soát hiệu quả toàn hệ thống.
- TS LÊ THỊ THANH THỦY, Trường Đại học Văn hóa TPHCM:
Xây dựng một đầu mối quản lý trực tiếp và toàn diện
Về quản lý - điều hành, các trung tâm trực thuộc một phường, xã nhưng phải cung ứng dịch vụ cho nhiều phường, xã khác dẫn đến nguy cơ chồng chéo, quá tải, khó kiểm soát. Ngoài ra, sự khác biệt lớn về quy mô cơ sở vật chất và nguồn lực giữa các xã, phường cũng dễ tạo ra tâm lý “so bì”, chính tâm lý này có thể khiến cơ chế “cung ứng dịch vụ” khó thực thi, khi UBND các phường, xã lân cận có xu hướng lựa chọn “thuê dịch vụ” từ các doanh nghiệp tư nhân thay vì sử dụng dịch vụ của TTCU.
Đặc biệt, nguy cơ tái diễn tình trạng kém khả thi như mô hình Cụm TTVH-TT và học tập cộng đồng liên xã trước đây là hiện hữu, khi nhiều đơn vị từng phải ngừng hoạt động do thiếu cơ chế ràng buộc và quản lý hiệu quả. Khảo sát bước đầu cũng cho thấy, một số phường, xã đang có xu hướng đề nghị thành lập thêm TTCU riêng cho địa phương mình. Tuy nhiên, nếu đáp ứng hết thì với 168 phường, xã của TPHCM sẽ có đến 168 TTCU, mất đi ý nghĩa tinh gọn ban đầu. Điều này cho thấy nếu không có cơ chế phân bổ hợp lý và mô hình quản trị đổi mới, hệ thống hiện nay sẽ khó vận hành hiệu quả và bền vững.
Theo tôi, mô hình TTCU hiện nay cần được đổi mới theo hướng tổ chức lại thành cụm thiết chế liên hợp đa năng, hiện đại. Các cụm thiết chế này không chỉ tích hợp hoạt động văn hóa, thể thao, vui chơi, giải trí, mà còn gắn với quảng bá công nghiệp văn hóa, phát triển kinh tế thể thao, kích cầu đầu tư và phát triển du lịch. Trên cơ sở đó, TPHCM có thể xây dựng mô hình TTCU khu vực dưới sự quản lý trực tiếp và toàn diện của Sở VH-TT thành phố, đồng thời chịu sự hướng dẫn chuyên môn của các cơ quan có thẩm quyền. Mỗi trung tâm sẽ phụ trách một cụm phường, xã theo ranh giới hành chính quận, huyện cũ. Tuy nhiên, để mô hình này phát huy hiệu quả, TPHCM cần tháo gỡ các “điểm nghẽn” cơ chế - chính sách, đặc biệt là về đầu tư theo phương thức đối tác công - tư (PPP) trong các dự án văn hóa, thể thao.
- TS PHAN ANH TÚ, Trường Đại học Khoa học Xã hội & Nhân văn TPHCM:
Tăng cường quản trị liên vùng
Hệ thống thiết chế văn hóa là nền tảng duy trì bản sắc, lan tỏa giá trị nhân văn và thúc đẩy phát triển bền vững vùng đô thị. Đây không chỉ là hạ tầng văn hóa - xã hội, mà còn là những “thiết chế mềm” góp phần định hình năng lực sáng tạo và sự gắn kết cộng đồng. Trong bối cảnh TPHCM hiện nay, yêu cầu xây dựng cơ chế quản trị văn hóa liên vùng thống nhất, linh hoạt trở nên cấp thiết.
Theo Quy hoạch Vùng đô thị TPHCM mở rộng đến năm 2040, tầm nhìn 2060, khu vực này dự kiến có hơn 25 triệu dân, đóng góp trên 22% GDP cả nước, với mạng lưới hơn 200 trung tâm văn hóa, 30 bảo tàng, 400 di tích và nhiều không gian sáng tạo cộng đồng. Với quy mô như vậy, việc ứng dụng công nghệ số sẽ giữ vai trò then chốt, gồm xây dựng cơ sở dữ liệu văn hóa vùng, bản đồ số thiết chế, cổng thông tin di sản - sự kiện và hệ thống chỉ số đánh giá hoạt động văn hóa. Cùng với đó, thúc đẩy mô hình hợp tác công - tư, quỹ phát triển văn hóa vùng và mạng lưới tình nguyện viên văn hóa sẽ tăng cường sự tham gia của cộng đồng, giúp thiết chế thực sự trở thành không gian sáng tạo và gìn giữ bản sắc.
- TS NGUYỄN HỒ PHONG, Trường Đại học Văn hóa TPHCM:
Không phải “ai cũng có thể làm văn hóa, thể thao”
Thực trạng khảo sát cho thấy, hệ thống thiết chế văn hóa, thể thao cấp cơ sở tại TPHCM hiện có nền tảng tương đối ổn định về số lượng nhân sự và tỷ lệ chuẩn hóa trình độ học vấn - chuyên môn. Tuy nhiên, ở cấp xã và tương đương, hệ thống nhân lực vẫn tồn tại nhiều bất cập, nhất là về chất lượng chuyên môn, tỷ lệ chuyên trách thấp, và sự thiếu thống nhất trong quản lý, đào tạo, sử dụng đội ngũ. Đội ngũ kiêm nhiệm hiện chiếm tỷ lệ áp đảo (trên 76%), trong khi cán bộ chuyên trách vừa ít về số lượng, vừa chưa được đầu tư đúng mức về năng lực chuyên môn, kỹ năng tổ chức và tác phong phục vụ. Tình trạng này bắt nguồn từ hai nguyên nhân cốt lõi: Nhận thức chưa đầy đủ về vai trò thiết yếu của văn hóa, thể thao cơ sở trong phát triển bền vững; Quan điểm sai lầm phổ biến rằng “ai cũng có thể làm văn hóa, thể thao”, dẫn đến bố trí nhân sự chưa phù hợp.
Trong bối cảnh TPHCM sau hợp nhất, hệ thống thiết chế văn hóa, thể thao cơ sở cần được tái cấu trúc theo hướng: được nhìn nhận là thiết chế công vụ đặc thù, có chức năng phục vụ cộng đồng lâu dài; được trao quyền thực chất, phân cấp phù hợp; tiếp cận nguồn lực công bằng, có không gian sáng tạo, và chủ động ứng dụng công nghệ vào tổ chức hoạt động văn hóa, thể thao. Nhận thức lại vai trò nhân sự văn hóa, thể thao ở cơ sở, đưa việc xây dựng đội ngũ vào trọng tâm chiến lược phát triển bền vững. Chuẩn hóa khung năng lực nghề nghiệp cho các vị trí như huấn luyện viên, cán bộ phong trào, nhân viên hỗ trợ, nghệ sĩ biểu diễn…
