Nhân ngày Quốc tế Thiếu nhi 1-6, xin tâm sự với bạn đọc yêu âm nhạc đôi điều xung quanh một “đứa con tinh thần” ra đời năm 1979 của tôi và nhà thơ Định Hải. Đến nay “thằng bé” vóc dáng nhỏ con ấy đã tròn 35 tuổi đời! Vui buồn cũng đã đến với nó.
1. Ba mươi lăm năm trước, báo chí trong nước đăng thông báo của Ủy ban Năm quốc tế thiếu nhi Việt Nam cho biết: Hưởng ứng cuộc thi quốc tế “Những bài hát mới cho trẻ em năm 1979” (ICCS 79) do Quỹ Nhi đồng Liên hiệp quốc (UNICEF) bảo trợ, Ủy ban Năm quốc tế thiếu nhi Việt Nam đứng ra tổ chức cuộc thi quốc gia theo hai vòng: thi viết lời ca và thi viết âm nhạc. Sau hai tháng rưỡi phát động cuộc thi viết lời ca, Ban giám khảo chọn được hai lời ca bài hát sau: Bài Trái đất này của chúng em của nhà thơ Định Hải (Hà Nội) và bài Việt Nam! Bầu trời này, mặt đất này... của nhà thơ Diệp Minh Tuyền (TP Hồ Chí Minh). Ban tổ chức cuộc thi công bố hai lời ca bài hát đó và mời các nhạc sĩ cả nước phổ nhạc.
Sau khi xem thông báo, tôi rất phấn khởi, cảm thấy đây là một dịp rất tốt để mình cố gắng đem âm nhạc phục vụ cho tuổi thơ. Tôi chọn bài thơ Trái đất này của chúng em để phổ nhạc và dự thi. Khoảng một tháng sau, ngày 2-7-1979, Báo Nhân Dân và Đài Tiếng nói Việt Nam đồng loạt công bố kết quả cuộc thi: Trong số 22 bài hát được Ban giám khảo quyết định tặng thưởng quốc gia, bài hát Trái đất này của chúng em do tôi phổ nhạc bài thơ của Định Hải và bài Việt Nam! Bầu trời này... mặt đất này... do nhạc sĩ Huy Trân phổ nhạc bài thơ của Diệp Minh Tuyền là hai bài hát đoạt giải xuất sắc, được gửi đi giới thiệu với trẻ em thế giới.
Đã 35 năm qua kể từ khi ra đời bài hát Trái đất này của chúng em (các em nhỏ trong cả nước thường gọi là bài Trái đất này là của chúng mình). Chú “bé con tinh thần” này đã dần dần lớn lên và cố gắng hết mình phục vụ đông đảo tuổi thơ cả nước.
Thiếu nhi các nước hát bài Trái đất này của chúng em tại lễ hội Yukon, Canada.
2. Cách nay ít lâu, có một Việt kiều tìm đến nhà tôi. Đó là chị Đinh Kim Nguyệt (quốc tịch Canada, gốc Việt) đại diện Tổ chức Whitehorse Festival tại Yukon, Canada (tức Tổ chức Lễ hội văn hóa các dân tộc định cư tại Yukon, Canada) đặt vấn đề xin phép được sử dụng bài hát Trái đất này của chúng em làm bài hát chủ đề (theme song) để biểu diễn trong buổi khai mạc lễ hội tại vùng Yukon. Lễ hội có trên 30 dân tộc ở khắp nơi trên thế giới đang định cư tại vùng này tham dự. Ban tổ chức lễ hội chọn bài này vì cảm thấy nội dung bài hát mang đầy đủ tinh thần của lễ hội, đó là tinh thần yêu chuộng hòa bình, không phân biệt chủng tộc. Mặt khác, Ban tổ chức cho rằng đây là một bản nhạc có giai điệu đẹp, ngắn gọn, dễ hát, dễ nhớ rất phù hợp với lễ hội.
Ban tổ chức đã nhờ một số nhạc sĩ, nhà thơ ở Canada viết lời bài hát Trái đất này của chúng em sang nhiều thứ tiếng cho các kiều dân (người lớn và thiếu nhi) tập hát theo tiếng dân tộc mình: Anh, Pháp, Nhật, Trung Quốc, Tagalog (Philippines)… Ban tổ chức đã cẩn thận sao chép lại các bản lời ca ấy gửi cho tôi để tham khảo ý kiến.
Lễ hội Whitehorse Festival tại Yukon, Canada đầy ý nghĩa đã diễn ra rất thành công trong gần một tuần lễ. Trong buổi khai mạc của lễ hội đã vang lên lời ca Trái đất này là của chúng mình/ Quả bóng xanh bay giữa trời xanh…, This precious world is our home/ Green ball spins in a blue dome…, Cette terre nous appartient/ Cette boul’ bleue vol’ dans le ciel…, Utsukushii sekai yo, bokura no chiu kiu yo…
Ông Đào Ngọc Dinh, Tùy viên Đại sứ quán ta tại Canada được mời đến dự Lễ hội, sau lễ bế mạc đã gửi email cho tôi: “Chào anh Trương Quang Lục. Nghe tên anh đã lâu, hôm nay mới được nói chuyện qua thư… Lễ hội Yukon rất ấn tượng, ngay trong phần khai mạc được nghe bài hát của Việt Nam bằng nhiều thứ tiếng, tôi thấy rất xúc động, tình cảm dân tộc trào dâng. Có anh tham dự buổi lễ thì hay biết bao. Sẽ sớm gửi thư cám ơn đến Ban tổ chức lễ hội về những đóng góp vô cùng hữu ích trong việc tổ chức thành công lễ hội, góp phần thúc đẩy quan hệ không chỉ giữa Việt Nam với Canada mà còn với các dân tộc khác…”.
Trong lễ hội, ông Đào Ngọc Dinh thay mặt tác giả bước lên sân khấu nhận hộ bằng kỷ niệm của Ban tổ chức trao tặng. Sau đó ít lâu ông đã gửi về nước cho tôi tấm bằng đó (tôi vẫn đang giữ để làm kỷ niệm). Ban tổ chức cũng gửi tặng tôi đĩa DVD ghi hình tiết mục hợp ca Trái đất này của chúng em hát bằng nhiều thứ tiếng của các kiều dân ở Canada, một nước trên Tây bán cầu cách Việt Nam chúng ta nửa vòng trái đất. Xem biểu diễn, vừa vui vừa xúc động!
3. Gần đây một anh bạn đến nhà chơi, tặng tôi một đĩa hình DVD và bảo: “Tôi vừa ghi lại từ trên mạng internet. Anh cứ xem đi, khắc biết nội dung!”. Trên màn hình hiện ra phần một là hình ảnh ông Tổng giám đốc Công ty Vip Life đang say sưa, hùng hồn quảng cáo cho sản phẩm đơn vị mình. Tiếp đến phần hai là bài hát Trái đất này của chúng em, bài hát hồn nhiên của tuổi thơ cả nước giờ đây đã bị lấy cắp phần âm nhạc và tước bỏ lời gốc của nhà thơ Định Hải, viết lại lời mới thô thiển, sống sượng thành bài karaoke Vip Life là của chúng mình để quảng cáo cho đơn vị. Hai câu lời ca hồn nhiên, quen thuộc Bồ câu ơi, tiếng chim gù thương mến/ Hải âu ơi, cánh chim vờn trên sóng... đã bị xóa đi và thay vào đó là mấy câu khá dung tục Mình ăn chơi vẫn không cần tính toán/ Mình xài sang cũng chẳng cần suy nghĩ... Trong karaoke, bên cạnh dòng chữ của lời mới liên tục chạy qua, xuất hiện hình ảnh hằng trăm người trong đồng phục công ty múa may, nhảy nhót theo điệu nhạc sôi động của bài hát.
Rõ ràng đây là một sự vi phạm bản quyền tác giả đã được nhà nước ban bố thành luật, nên Trung tâm Bảo vệ quyền tác giả âm nhạc VN đã có công văn mời lãnh đạo Công ty Vip Life đến chất vấn về việc này. Cán bộ Trung tâm cho biết: Mời lần thứ nhất, không đến, lần thứ hai, đến thì chối tội với lý lẽ “cấp dưới làm việc này, chứ không phải chúng tôi”. Được hỏi về nhân thân cấp dưới, thì được trả lời “chúng nó nghỉ việc rồi”!
Nhạc sĩ TRƯƠNG QUANG LỤC
