Hình thái lây nhiễm thay đổi
Theo thống kê của Bộ Y tế, từ khi người nhiễm HIV đầu tiên được phát hiện tại TPHCM vào năm 1990, sau 35 năm, HIV/AIDS đã lan rộng trên toàn quốc và còn nhiều diễn biến phức tạp.
Tính đến hết năm 2024, Việt Nam ghi nhận 245.762 người nhiễm HIV đang còn sống và 116.004 trường hợp tử vong.
Riêng năm 2024, cả nước ghi nhận 13.351 ca HIV mới và 1.905 ca tử vong, chủ yếu xuất hiện ở nhóm quan hệ tình dục đồng giới nam (MSM), với đường lây truyền chủ yếu qua đường tình dục (chiếm trên 80%).
TS Nguyễn Lương Tâm, Phó Cục trưởng Cục Phòng bệnh (Bộ Y tế ), cho biết, trước đây, đường lây nhiễm chính HIV ở Việt Nam là qua đường máu (kim tiêm như chích ma túy hoặc truyền máu), quan hệ tình dục (mại dâm), mẹ truyền cho con (khi sinh).
Đến nay, đường lây từ mẹ sang con hầu như không còn xảy ra, và quan hệ tình dục trở thành đường lây nhiễm chính, song thay đổi đối tượng từ gái mại dâm thành chủ yếu là nhóm MSM. Trong năm 2024, hơn 68% trường hợp nhiễm HIV mới được phát hiện tại ĐBSCL, Đông Nam bộ và TPHCM.
“Lây truyền qua đường tình dục tiếp tục chiếm trên 80% các ca mới, phản ánh sự dịch chuyển trong đường lây nhiễm. Nhóm tuổi 15-29 chiếm tỷ lệ lớn trong số ca nhiễm mới, và hơn 80% người nhiễm HIV mới phát hiện là nam giới. Đặc biệt, tỷ lệ nhiễm HIV trong nhóm MSM và người chuyển giới đang gia tăng đáng kể”, TS Nguyễn Lương Tâm thông tin.
Tại TPHCM, thống kê của Trung tâm Kiểm soát bệnh tật TPHCM cho thấy, tính đến tháng 6-2025, TPHCM quản lý khoảng 66.000 người nhiễm HIV còn sống, mỗi năm phát hiện gần 5.000 ca nhiễm mới, trong đó nhóm MSM chiếm hơn 50%.
Đáng lo ngại, HIV/AIDS hiện đang tấn công mạnh vào nhóm thanh niên trong độ tuổi lao động, đe dọa tương lai dân tộc và sự phát triển bền vững của đất nước. Nguyên nhân là nhiều người trẻ hiện nay còn thiếu ý thức trong việc bảo vệ sức khỏe tình dục. Các hành vi tình dục có nguy cơ lây nhiễm HIV ngày càng gia tăng, như quan hệ với nhiều bạn tình, tỷ lệ dùng bao cao su còn thấp...
Cùng với đó, việc các ứng dụng hẹn hò nở rộ cũng dẫn đến tình trạng quan hệ tình dục ngẫu hứng, không an toàn trở nên phổ biến…
Sáng nay (29-11), tại TPHCM, Ủy ban Quốc gia phòng, chống AIDS, ma túy, mại dâm phối hợp UBND TPHCM và Bộ Y tế tổ chức mít tinh cấp quốc gia hưởng ứng 35 năm Việt Nam ứng phó với HIV/AIDS và Ngày thế giới phòng, chống AIDS năm 2025.
Sự kiện nhằm mục đích nâng cao ý nghĩa, tầm quan trọng, nhìn lại chặng đường 35 năm của công tác phòng, chống HIV/AIDS, góp phần ngăn chặn, đẩy lùi HIV/ AIDS, thực hiện thành công “Chiến lược quốc gia chấm dứt dịch bệnh AIDS vào năm 2030”.
Mở rộng điều trị, ngăn chặn lây nhiễm mới
Thứ trưởng Bộ Y tế Trần Văn Thuấn cho biết, từ giữa những năm 1990 đến đầu những năm 2000, nhận thức rõ tốc độ lây lan nhanh và hậu quả nghiêm trọng, Việt Nam xác định HIV/AIDS là vấn đề y tế - xã hội cấp bách và triển khai nhiều giải pháp quyết liệt, chuyển từ “cách ly, kiểm soát” sang “chủ động can thiệp và giảm tác hại”.
Các hoạt động như: cung cấp bao cao su, bơm kim tiêm sạch, tư vấn xét nghiệm tự nguyện và điều trị nghiện các chất dạng thuốc phiện bằng methadone… đã góp phần kiểm soát và giảm thiểu tác động của dịch.
Bên cạnh đó, năm 2000, lần đầu tiên Việt Nam đưa vào sử dụng thuốc kháng virus (ARV) giúp ức chế virus dưới ngưỡng phát hiện, phục hồi hệ miễn dịch đã mang lại nhiều hy vọng cho người bệnh. Tính đến tháng 12-2024, Việt Nam có 184.214 người đang được điều trị ARV, trong đó hơn 90% người sử dụng thuốc từ nguồn bảo hiểm y tế, đánh dấu bước tiến quan trọng về tính bền vững trong điều trị.
Song song đó, hệ thống xét nghiệm HIV được mở rộng mạnh mẽ, với trung bình hơn 2 triệu mẫu xét nghiệm mỗi năm, giúp phát hiện sớm, điều trị sớm và giảm nguy cơ lây lan…
TS-BS Huỳnh Minh Chín, Phó Giám đốc Sở Y tế TPHCM, thông tin, thời gian qua, ngành y tế đã chủ động triển khai nhiều mô hình tiên phong như điều trị ARV sớm, PrEP (điều trị dự phòng trước phơi nhiễm), methadone (thuốc cai nghiện ma túy), xét nghiệm cộng đồng, mở rộng điều trị toàn diện…, đến nay đã từng bước khống chế được tốc độ lây nhiễm, giảm mạnh số ca tử vong và mở rộng cơ hội tiếp cận dịch vụ cho mọi người dân.
So với chiến lược quốc gia chấm dứt dịch bệnh AIDS vào năm 2030 đặt ra 3 mục tiêu 95-95-95 (95% người nhiễm HIV biết tình trạng nhiễm HIV của mình, 95% người biết tình trạng được điều trị bằng thuốc ARV, 95% người điều trị bằng thuốc ARV đạt tải lượng virus dưới ngưỡng ức chế ) thì đến nay, TPHCM đã thực hiện 3 mục tiêu này đạt 94-92-99.
Để đạt được mục tiêu chấm dứt đại dịch AIDS vào năm 2030, ngành y tế thành phố đã và đang tăng cường truyền thông, giáo dục sức khỏe, đặc biệt cho thanh thiếu niên - đối tượng chịu nhiều tác động của lối sống hiện đại; mở rộng phát hiện sớm ca nhiễm thông qua tự xét nghiệm, xét nghiệm cộng đồng, tiếp cận nhóm nguy cơ cao và tăng cường can thiệp sớm nhằm ngăn chặn hiệu quả chuỗi lây truyền.
Tập trung dự phòng ở những nhóm chịu nhiều tác động của đại dịch AIDS, đặc biệt là MSM và người sử dụng ma túy; mở rộng dịch vụ PrEP đến mọi khu vực của thành phố.
Bên cạnh đó, tiếp tục hợp tác với các tổ chức quốc tế để duy trì các can thiệp hiệu quả, nhất là tại những khu vực khó khăn và nhóm dân cư dễ bị tổn thương.
