Mở rộng phạm vi
Đây là biện pháp trả đũa chính sách tương tự của Mỹ đối với tàu thuyền có liên hệ với Trung Quốc. Theo kế hoạch, hai bên sẽ tăng dần mức phí trong vòng 3 năm tới, đến ngày 17-4-2028.
Theo Trung tâm Nghiên cứu Chiến lược và Quốc tế (CSIS), Mỹ chỉ chiếm 0,1% sản lượng đóng tàu toàn cầu, trong khi Trung Quốc nắm tới hơn 53%. Thị phần quá lớn của Trung Quốc đã thúc đẩy Mỹ xây dựng chính sách, bắt đầu từ thời chính quyền Tổng thống Joe Biden, nhằm tính phí các tàu do Trung Quốc sản xuất khi cập cảng Mỹ.
Theo chuyên gia Scott Kennedy của CSIS, chính quyền Mỹ đang tìm cách “tái cân bằng” bằng biện pháp thuế và phí, tương tự chiến lược từng áp dụng với ngành bán dẫn.
Cùng ngày, Bộ Thương mại Trung Quốc công bố lệnh trừng phạt đối với 5 công ty con của tập đoàn đóng tàu Hanwha Ocean (Hàn Quốc) có liên hệ với Mỹ. Lý do là các công ty này “hỗ trợ hoạt động điều tra của chính phủ Mỹ, gây tổn hại đến chủ quyền và lợi ích phát triển của Trung Quốc”.
Theo giới quan sát, động thái này cho thấy Trung Quốc sẵn sàng mở rộng phạm vi phản ứng vượt ra ngoài song phương, nhắm cả vào các bên thứ ba bị xem là “nghiêng về Mỹ”.
Ngày 14-10, Mỹ chính thức áp thuế 10% với gỗ xẻ mềm nhập khẩu, 25% với đồ nội thất và tủ bếp tăng lên lần lượt 30% và 50% từ đầu 2026. Song song đó, Washington tạm hoãn thuế 100% với dược phẩm từ Singapore, thị trường xuất sang Mỹ trung bình 2,8 tỷ USD/năm, để đàm phán miễn trừ cho các tập đoàn.
Chu kỳ căng thẳng mới
Căng thẳng tiếp tục leo thang khi Trung Quốc công bố mở rộng danh mục kiểm soát xuất khẩu đất hiếm, bổ sung thêm các nguyên tố như holmium, erbium, thulium, europium và ytterbium, cùng các công nghệ tinh luyện, luyện kim, tái chế và sản xuất nam châm - có hiệu lực từ tháng 11.
Bộ Thương mại Trung Quốc ngày 14-10 khẳng định, đây là “biện pháp hợp pháp nhằm hoàn thiện hệ thống kiểm soát xuất khẩu”. Tuy nhiên, giới phân tích phương Tây xem đây là lá bài chiến lược nhằm đáp trả chính quyền Mỹ, vốn đang chuẩn bị tăng thuế 100% lên toàn bộ hàng hóa Trung Quốc khiến thị trường chao đảo.
Trước đó, tờ Financial Times ngày 12-10 dẫn thông báo từ Cơ quan hậu cần quốc phòng (DLA) thuộc Lầu Năm Góc cho biết, Bộ Chiến tranh Mỹ đang lên kế hoạch tăng mạnh dự trữ khoáng sản thiết yếu và sẵn sàng chi tới 1 tỷ USD. Động thái này phản ánh mức độ lo ngại cao của Mỹ trước khả năng Trung Quốc siết nguồn cung.
Giới phân tích nhận định, cuộc đối đầu Mỹ-Trung từ nay không chỉ là thuế quan hay hạn chế xuất khẩu công nghệ, mà đã mở rộng thành “cuộc chiến chuỗi cung ứng” đa chiều: từ cảng biển, đóng tàu đến ranh giới đất hiếm. Cả hai bên đều khẳng định sẵn sàng đối thoại, nhưng hành động lại cho thấy sự chuẩn bị cho một chu kỳ căng thẳng dài hạn, nơi kinh tế, công nghệ và địa chính trị đan xen chặt chẽ.
Theo nhà phân tích Craig Singleton của tổ chức Foundation for Defense of Democracies, việc Mỹ và Trung Quốc áp phí cảng lên nhau là “bước đi biểu tượng cho sự tách rời chiến lược trong lĩnh vực hàng hải - nơi Trung Quốc đang dẫn đầu về năng lực đóng tàu, còn Mỹ muốn giữ ưu thế về kiểm soát tuyến vận tải toàn cầu”.
Các biện pháp này cho thấy xu hướng vũ khí hóa logistics biển, điều chưa từng thấy kể từ sau Chiến tranh Lạnh. Kể từ ngày 14-10, căng thẳng thương mại Mỹ - Trung bước sang giai đoạn chiến lược hóa chuỗi cung ứng: mỗi bên không chỉ tính đến lợi ích thương mại mà còn nhằm kiểm soát hạ tầng vận tải và nguyên liệu cốt lõi của nền công nghiệp tương lai.
