Cuộc hồi hương nghệ thuật đặc biệt tại TPHCM

Mạch kết nối di sản - từ tâm huyết đến niềm tin

Bảo tàng Mỹ thuật TPHCM vừa tiếp nhận 43 tác phẩm hội họa trong Bộ sưu tập “Từ Mỹ thuật Đông Dương đến Mỹ thuật Gia Định (1925 - 1975)” do ông bà Lê Tất Luyện - Thụy Khuê hiến tặng. Đây là bộ sưu tập thứ ba liên tiếp trong chưa đầy một thập niên, tiếp nối các đợt hiến tặng năm 2018 và 2023, đánh dấu hành trình hồi hương các tác phẩm mỹ thuật Việt Nam từ Pháp về quê hương, góp phần làm phong phú kho tàng di sản nghệ thuật nước nhà.

Bộ sưu tập “Từ Mỹ thuật Đông Dương đến Mỹ thuật Gia Định (1925 - 1975)” tập hợp 43 tác phẩm giá trị, phản ánh sinh động tiến trình hội họa Việt Nam thế kỷ XX. Đây là giai đoạn hình thành và phát triển 2 trung tâm đào tạo mỹ thuật quan trọng: Trường Cao đẳng Mỹ thuật Đông Dương (Hà Nội) và Trường Mỹ thuật Gia Định (Sài Gòn). Bộ sưu tập quy tụ tác phẩm của nhiều danh họa tiêu biểu như: Lê Phổ, Vũ Cao Đàm, Thái Tuấn, Phạm Đình Tín, Văn Đen, Bùi Xuân Phái, Tạ Tỵ, Trần Phúc Duyên, Phạm Tăng, Võ Đình, Trịnh Cung, Đinh Cường, Nguyễn Trung, Đỗ Quang Em, Bửu Chỉ…

Trong đó có 4 tác phẩm nổi bật gồm: Thiên thai của Phạm Tăng (sơn dầu), Phụ nữ Bắc vấn tóc trần của Vũ Cao Đàm (lụa), Tuồng đời của Bùi Xuân Phái (sơn dầu) và Chân dung siêu thực Bùi Giáng của Đinh Cường (màu nước). Các tác phẩm thể hiện sự đa dạng chất liệu và phong cách, phản ánh chiều sâu văn hóa, lịch sử và mỹ cảm của hội họa Việt Nam suốt nửa đầu và giữa thế kỷ XX.

PGS-TS Lâm Nhân, Hiệu trưởng Trường Đại học Văn hóa TPHCM, đại diện gia đình ông bà Lê Tất Luyện - Thụy Khuê tại Việt Nam, chia sẻ: “Ban đầu, danh mục gồm 34 tác phẩm, tuy nhiên, trong quá trình sắp xếp, ông bà tình cờ tìm thấy thêm 6 bức tranh của họa sĩ Lê Bá Đảng - những sáng tác đặc biệt về đề tài chiến tranh. Như vậy, toàn bộ số tranh còn lại trong gia đình đều đã được gửi gắm cho Bảo tàng Mỹ thuật TPHCM”.

Khơi mở không gian ký ức

Lần tiếp nhận này đã góp phần làm phong phú thêm bộ sưu tập của Bảo tàng Mỹ thuật TPHCM, khẳng định sự gắn bó giữa di sản nghệ thuật Việt ở nước ngoài với quê nhà. Tiêu biểu trong số đó là tác phẩm Chùa Thầy (sơn mài, 180x80cm, ghép 3 tấm) của họa sĩ Trần Phúc Duyên, một trong những bậc thầy sơn mài xuất thân từ Trường Cao đẳng Mỹ thuật Đông Dương. Tác phẩm thể hiện đậm chất truyền thống Việt Nam, đồng thời ứng dụng kỹ thuật phương Tây, nâng sơn mài từ ngôn ngữ trang trí thuần túy thành ngôn ngữ hội họa. Trần Phúc Duyên đã bền bỉ tìm tòi, kết hợp tinh thần phương Đông từ thiền họa, thủy mặc với chất liệu, kỹ thuật hiện đại phương Tây.

Cùng trở về lần này còn có tác phẩm Phụ nữ Bắc vấn tóc trần (lụa, 21x31cm) của họa sĩ Vũ Cao Đàm. Ông thể hiện tài tình không khí cổ kính phương Đông bằng nghệ thuật Phục hưng, tạo chiều sâu cho tranh lụa bằng kỹ thuật sáng - tối. Vũ Cao Đàm cũng là người duy nhất sáng tạo lại nghệ thuật Phục hưng cho tranh lụa Việt, thoát khỏi kỹ thuật phẳng lì, đồng màu đồng sắc của tranh Trung Quốc. Trên tranh, gương mặt người phụ nữ miền Bắc hiện lên với sống mũi dọc dừa, đôi mắt bồ câu một mí huyền bí, mái tóc đen nhánh vấn trần mềm mại, toát lên vẻ đẹp thuần khiết, thanh cao của tâm hồn Việt.

Sự trở về của những tác phẩm nghệ thuật không chỉ làm giàu thêm kho tàng mỹ thuật Việt Nam, mà còn nhắc nhớ về trách nhiệm của mỗi chúng ta trong việc gìn giữ, nâng niu di sản. Những bức tranh ấy như cầu nối giữa quê hương và cộng đồng Việt khắp năm châu, giữa truyền thống và hiện đại, giữa ký ức và hiện thực… Để công chúng không chỉ được chiêm ngưỡng tác phẩm, mà còn được chạm vào tinh thần, tâm huyết và tình yêu Việt Nam nơi những con người đã gửi trọn niềm tin và ký ức vào hội họa.