LTS: Sau gần 50 năm, giáo dục đại học Việt Nam bước vào cuộc “đại sắp xếp” theo Nghị quyết 71-NQ/TW của Bộ Chính trị về đột phá phát triển giáo dục và đào tạo.
Lần này, thách thức không chỉ là tinh gọn bộ máy, mà quan trọng hơn là nâng cao chất lượng đào tạo, gắn với nhu cầu nhân lực và tầm nhìn khoa học - công nghệ quốc gia.
Nếu quyết tâm và chuẩn bị kỹ, đây sẽ là cơ hội vàng để tạo nên những đại học mạnh, đủ sức bứt phá để hội nhập quốc tế.
Khoảng 140 cơ sở đứng trước phương án sáp nhập
Theo Chương trình hành động của Chính phủ, Bộ GD-ĐT được giao xây dựng đề án phát triển từ 3-5 đại học tinh hoa theo mô hình đại học nghiên cứu đẳng cấp thế giới, với sứ mệnh đào tạo nhân tài quốc gia.
Ngày 26-9, Bộ GD-ĐT đã công bố dự thảo Nghị quyết của Quốc hội về một số cơ chế, chính sách đặc thù nhằm thực hiện đột phá phát triển GD-ĐT để lấy ý kiến góp ý theo quy định.
Dự thảo Nghị quyết nêu rõ: tiếp tục sắp xếp, tái cấu trúc cơ sở giáo dục đại học, giáo dục nghề nghiệp và giáo dục thường xuyên công lập (trừ cơ sở giáo dục trực thuộc Bộ Công an, Bộ Quốc phòng, Bộ Ngoại giao).
Bộ GD-ĐT trực tiếp quản lý các đại học, trường đại học trọng điểm hoặc đã được quy hoạch là cơ sở giáo dục đại học trọng điểm quốc gia về kỹ thuật và công nghệ được giao dẫn dắt mạng lưới trung tâm đào tạo xuất sắc và tài năng, trường cao đẳng thực hiện chức năng trung tâm vùng, trung tâm quốc gia đào tạo và thực hành nghề chất lượng cao.
Bộ Y tế, Bộ VH-TT-DL quản lý cơ sở giáo dục đại học đào tạo chuyên sâu đặc thù. Chuyển các cơ sở giáo dục còn lại về địa phương quản lý, bảo đảm quyền tự chủ đầy đủ, toàn diện cho các cơ sở giáo dục không phụ thuộc vào mức độ tự chủ tài chính. Cùng với đó, nghiên cứu sáp nhập các viện nghiên cứu với các cơ sở giáo dục đại học (trừ tổ chức khoa học công nghệ công lập đặc thù).
Cơ quan quản lý trực tiếp bổ nhiệm giám đốc, phó giám đốc, hiệu trưởng, phó hiệu trưởng cơ sở giáo dục đại học và giáo dục nghề nghiệp công lập theo quy định của Đảng và pháp luật có liên quan. Đối với Đại học Quốc gia, Bộ GD-ĐT trình Thủ tướng Chính phủ quyết định bổ nhiệm giám đốc, phó giám đốc.
Trong giai đoạn chuyển tiếp khi bãi bỏ Hội đồng trường, Bộ trưởng Bộ GD-ĐT quyết định tiêu chuẩn, tiêu chí, thời hạn bổ nhiệm và quyết định số lượng cấp phó của người đứng đầu cơ sở giáo dục đại học và giáo dục nghề nghiệp công lập.
Trước đó, tại hội nghị giáo dục đại học 2025, Bộ trưởng Bộ GD-ĐT Nguyễn Kim Sơn đã cho biết, khoảng 140 cơ sở đứng trước phương án sáp nhập, giảm rất sâu số đầu mối. Đây là bước đi cần thiết để nâng chất lượng và hiệu quả hệ thống.
Bộ GD-ĐT cho biết, bộ được Chính phủ giao nhiệm vụ xây dựng đề án sắp xếp, tổ chức lại hệ thống cơ sở giáo dục đại học. Bộ đang phối hợp với các cơ quan liên quan để nghiên cứu, đánh giá thực trạng trước khi báo cáo phương án để Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ xem xét, quyết định.
Nhiều chuyên gia cho rằng, quá trình sáp nhập, giải thể các cơ sở đào tạo phải dựa trên tiêu chí minh bạch và khoa học, chẳng hạn như tỷ lệ sinh viên có việc làm, mức độ hài lòng của doanh nghiệp, năng lực nghiên cứu ứng dụng; nếu không, việc sáp nhập, giải thể dễ mang tính cơ học, hành chính, khi đó có thể làm mất đi những cơ sở vốn có giá trị đặc thù ở một số địa phương hoặc ngành đào tạo hẹp.
Chuẩn bị kỹ trước cuộc đại sắp xếp
Bộ Công thương đang có nhiều trường đại học, cao đẳng nhất với 33 trường (9 trường đại học và 24 trường cao đẳng), chưa tính các viện trực thuộc. Trước đó, bộ này đã thực hiện sáp nhập nhiều trường cao đẳng và mới đây nhất là sáp nhập Viện nghiên cứu Dầu và Cây có dầu về Trường ĐH Công thương TPHCM.
Theo TS Thái Doãn Thanh, Phó Hiệu trưởng Trường ĐH Công thương TPHCM, trường vẫn chưa nhận thông báo từ Bộ Công thương về việc trường sẽ sáp nhập với trường khác, bị giải thể hoặc trở thành trường trọng điểm.
Dù vậy, nhà trường đang chủ động chuẩn bị theo tinh thần Nghị quyết 71, tập trung vào tự chủ, tinh gọn nội bộ và nâng cao chất lượng để sẵn sàng hội nhập vào hệ thống mới. Theo chương trình hành động của Chính phủ (Nghị quyết 281), việc triển khai sáp nhập sẽ bắt đầu từ cuối năm 2025. Nhà trường đang tham gia rà soát đánh giá chất lượng, chuẩn bị hồ sơ để Bộ Công thương và Bộ GD-ĐT quyết định vai trò trong quy hoạch.
Theo hiệu trưởng một trường đại học tại TPHCM, giai đoạn 2005-2010 có số lượng trường tăng mạnh nhất với 76 trường cao đẳng và 48 trường ĐH được thành lập, nâng cấp. Việc mỗi tỉnh thành có ít nhất một trường cao đẳng hoặc đại học đã giúp mở rộng cơ hội tiếp cận giáo dục đại học cho hàng triệu thí sinh. Tuy nhiên, nhìn một cách tổng thể, hiện nay rất nhiều trường thành lập, nâng cấp trong giai đoạn này phát triển èo uột, không thể phát triển.
Do đó, chủ trương sáp nhập, tái cấu trúc hệ thống giáo dục đại học là yêu cầu cấp thiết nhằm tạo động lực để giúp hệ thống giáo dục đại học bứt phá. Tuy nhiên, thông tin sáp nhập, sắp xếp cần được bàn luận, tham khảo ý kiến của các chuyên gia, nhà quản lý trước khi thực hiện.
“Việc sáp nhập các trường công theo Nghị quyết 71 cần được tính toán kỹ để vừa đạt mục tiêu tinh gọn, nâng cao chất lượng, vừa không gây ảnh hưởng tiêu cực tới cán bộ, giảng viên, nhân viên và người học. Trước hết, phải xác định rõ tiêu chí trường nào cần sáp nhập dựa trên chất lượng đào tạo, quy mô, cơ sở vật chất, hiệu quả hoạt động, đồng thời xem xét yếu tố địa lý để tránh làm học sinh, sinh viên phải đi lại quá xa. Quá trình sáp nhập cần có lộ trình rõ ràng, công khai, minh bạch, có cơ chế lắng nghe ý kiến của giảng viên, sinh viên, phụ huynh cũng như phương án giữ lại phân hiệu hoặc cơ sở địa phương để giảm xáo trộn”, PGS-TS Nguyễn Vũ Quỳnh, Phó Hiệu trưởng Trường ĐH Lạc Hồng nhấn mạnh.
TS LÊ VIẾT KHUYẾN, nguyên Phó Vụ trưởng Vụ Giáo dục Đại học, Bộ GD-ĐT:
Không nên là một cuộc “hành chính hóa” máy móc
Việt Nam hiện có 242 trường đại học và gần 400 trường cao đẳng. Phần lớn các cơ sở này có quy mô nhỏ, phạm vi hoạt động hẹp, chất lượng đào tạo và nghiên cứu chưa đáp ứng yêu cầu phát triển kinh tế - xã hội.
Nhiều trường được thành lập trên cơ sở nâng cấp từ cao đẳng, nhưng thiếu nền tảng quản trị đại học hiện đại, bị chồng chéo chức năng khi trong cùng một địa phương hoặc cùng ngành nghề... Đa số các trường chưa có tên tuổi trong khu vực, chưa nói đến quốc tế.
Do đó, sáp nhập các trường đại học nhỏ, phân tán để hình thành các đại học đa lĩnh vực là yêu cầu mang tính bắt buộc. Tuy nhiên, việc sáp nhập cần dựa trên những tiêu chí khoa học, chặt chẽ, nhằm hình thành các đại học đa lĩnh vực bền vững; sáp nhập đại học không nên là một cuộc “hành chính hóa” máy móc.
GS-TSKH NGUYỄN ĐÌNH ĐỨC, ĐHQG Hà Nội:
Tránh trùng lặp ngành, chương trình
Sắp xếp các trường đại học sẽ giúp tránh dàn trải, trùng lặp ngành/chương trình, đặc biệt ở những cơ sở quy mô nhỏ, hiệu quả thấp, đồng thời góp phần nâng tầm cạnh tranh quốc tế.
Từ việc sáp nhập này sẽ hình thành các trường đại học đa ngành quy mô đủ lớn, có hệ sinh thái nghiên cứu, đổi mới, tăng cơ hội vào các bảng xếp hạng và thu hút học giả, sinh viên quốc tế.
Đặc biệt, bối cảnh công nghệ số hiện nay, việc sáp nhập giúp thuận lợi trong việc chuyển đổi số - liên ngành: kết hợp năng lực số, dữ liệu, phòng thí nghiệm, thư viện, để giải quyết các bài toán liên ngành. Sắp xếp cũng phục vụ phát triển vùng, ngành, để mỗi đại học có “sứ mệnh” rõ ràng với địa phương, ngành mũi nhọn.
Đại biểu Quốc hội BÙI THỊ QUỲNH THƠ (Hà Tĩnh):
Bảo đảm quyền lợi đội ngũ cán bộ, viên chức
Nên quy hoạch giáo dục đại học theo hướng có 2 loại hình trường: đa ngành và đơn ngành, nhằm tránh tình trạng đào tạo tràn lan. Thực tế hiện nay, nhiều trường kỹ thuật mở ngành kinh tế hoặc trường kinh tế mở ngành ngoài lĩnh vực dẫn tới phân tán nguồn lực.
Cũng cần phân định rõ giáo dục đại học công lập và tư thục (bao gồm FDI và trong nước) để làm căn cứ xây dựng chính sách đầu tư phù hợp. Khi thành lập, sáp nhập, chia tách, giải thể cơ sở giáo dục đại học, cần có quy định nguyên tắc để bảo đảm quyền lợi cho đội ngũ cán bộ, viên chức.
