Bài học quốc tế
Năm 2009, TP Bradford (Vương quốc Anh) trở thành Thành phố Sáng tạo toàn cầu về điện ảnh đầu tiên của UNESCO và nhanh chóng triển khai hàng loạt chương trình mang tính nền tảng, trong đó nổi bật nhất là giáo dục điện ảnh.
Theo Mark Reid, chuyên gia có 25 năm làm việc tại Viện Điện ảnh Anh quốc (BFI): “Các trường tiểu học ở Bradford thực sự dẫn đầu thế giới trong việc đưa điện ảnh vào giảng dạy kỹ năng đọc - viết. Kinh nghiệm và chuyên môn của đội ngũ giáo viên, cố vấn và chuyên gia địa phương được xây dựng qua nhiều năm, là yếu tố quan trọng nâng tầm danh tiếng của Bradford với tư cách Thành phố Điện ảnh”.
Từ năm 2010, chương trình Ngôn ngữ điện ảnh được đưa vào bậc tiểu học ở Bradford nhằm phát triển tư duy đọc - viết qua phim. Ở bậc trung học, học sinh được học cách một bộ phim tạo ra ý nghĩa và tác động. Còn các trường cao đẳng, đại học thì cung cấp hàng chục khóa học từ nhập môn đến thạc sĩ, tiến sĩ và các chương trình đào tạo chuyên môn.
Thành phố cũng mở rộng giáo dục cộng đồng, các mô hình học tập suốt đời, và hợp tác sâu với các trường phổ thông, tổ chức cộng đồng, trung tâm kỹ năng để nâng cao năng lực hiểu biết phim ảnh của cư dân. Nhờ vậy, Bradford trở thành mô hình giáo dục điện ảnh tiêu biểu cho nhiều thành phố trong mạng lưới các thành phố sáng tạo toàn cầu của UNESCO (UCCN).
Busan (Hàn Quốc) triển khai các chương trình Giáo dục điện ảnh cho mọi cư dân, mọi lứa tuổi, kết nối mạnh mẽ giữa trường học, các đơn vị tư nhân và cộng đồng để hình thành mạng lưới đào tạo đa dạng. Rome (Italy) lại chọn cách gắn điện ảnh với tái thiết đô thị và giáo dục sáng tạo.
Từ năm 2022, dự án “My Creative School” do UNESCO Youth Italy khởi xướng giúp học sinh trung học khám phá chủ đề tái thiết đô thị bền vững thông qua điện ảnh, toàn bộ quá trình được dựng thành phim ngắn. Rome còn phối hợp Fondazione Cinema per Roma và các kỳ Liên hoan phim Rome tổ chức chiếu phim, tọa đàm, thậm chí cho cả các phạm nhân, nhằm mở rộng vai trò xã hội của điện ảnh, vượt ra khỏi khuôn viên trường học.
Busan với triết lý “Film for All” tổ chức hàng loạt hoạt động quy mô lớn như: workshop, chiếu phim đường phố, chương trình dành cho gia đình, thanh thiếu niên và người già, mục tiêu là đưa phim đến mọi ngóc ngách thành phố.
Một bài học nữa mang tính then chốt là thu hút và mở rộng hợp tác quốc tế. Đây là nền tảng đưa TP Busan trở thành “standard-setter” (người thiết lập tiêu chuẩn) của châu Á.
Busan cũng là thành phố thành lập Ủy ban Điện ảnh đầu tiên tại châu Á (năm 1999), cung cấp dịch vụ toàn diện từ tiền kỳ đến phát hành, sở hữu hạ tầng trường quay - hậu kỳ mạnh, cùng chính sách thu hút đoàn phim và mạng lưới hợp tác quốc tế chặt chẽ...
Giải pháp đồng bộ và quyết liệt
Trong 6 sáng kiến TPHCM cam kết với UNESCO, nhiều nội dung có điểm tương đồng với kinh nghiệm của các Thành phố Điện ảnh trên thế giới. Một trong những ưu tiên cấp bách là sáng kiến “Kiến tạo điện ảnh trong học đường”.
NSND Nguyễn Thị Thanh Thúy, Phó Giám đốc Sở VH-TT TPHCM, nhấn mạnh, đây không chỉ là hoạt động nâng cao thẩm mỹ, khả năng cảm thụ mà còn là chiến lược xây dựng thế hệ công chúng và nhân lực tương lai, cần được triển khai ngay bằng chương trình giáo dục bài bản.
Trong kế hoạch thực thi sáng kiến này, Sở VH-TT TPHCM sẽ phối hợp các sở ngành, trong đó chủ chốt là Sở GD-ĐT cùng các chuyên gia để tham mưu kế hoạch giáo dục điện ảnh trong học đường.
Thực tế những năm qua, một vài mô hình đã được thí điểm như: Liên hoan phim khoa học phối hợp cùng các trường học và thư viện thông qua chiếu phim - thực nghiệm; Viện phim Việt Nam duy trì chương trình “Phim hoạt hình với trẻ thơ” hàng tháng tại Thư viện Khoa học tổng hợp TPHCM, kết hợp xem phim - giao lưu. Tuy nhiên, để tạo nền tảng bền vững, TPHCM cần hệ thống hóa các mô hình nhỏ lẻ thành chương trình vừa khả thi trên thực tế, vừa bài bản, khoa học.
Là chuyên gia tư vấn chiến lược, PGS-TS Nguyễn Thị Thu Phương đặt vấn đề, thành phố có nghị quyết chuyên đề nào để phát triển công nghiệp điện ảnh, đặt trong mối liên kết với các ngành còn lại của công nghiệp văn hóa Việt Nam cũng như 7 lĩnh vực còn lại trong mạng lưới UCCN. Một nghị quyết như vậy sẽ giúp vượt qua tư duy nhiệm kỳ, thúc đẩy việc triển khai bền vững.
Ngoài ra, cần có cơ chế phân quyền phù hợp để tạo điều kiện cho quá trình vận hành của thành phố sáng tạo. Cùng với đó, thành phố cần mô hình trung tâm hỗ trợ sản xuất phim và cấp phép một cửa, rút gọn thủ tục, tăng khả năng cạnh tranh; xây dựng hạ tầng sáng tạo như phim trường, không gian hậu kỳ, đồng thời thiết lập gói ưu đãi đặc thù để thu hút nhà sản xuất quốc tế.
Trong khi đó, bà Dương Cẩm Thúy, Chủ tịch Hội Điện ảnh TPHCM, đề xuất, thành phố sớm xây dựng quy hoạch và định hướng tổng thể về hạ tầng, trang thiết bị, nguồn lực, nghiên cứu tổ chức Chợ phim TPHCM để thu hút nhà sản xuất quốc tế đến tham dự, thậm chí làm phim về thành phố.
Về nguồn nhân lực, Thứ trưởng Bộ VH-TT-DL Tạ Quang Đông đánh giá, ngoài hệ thống đào tạo công lập, TPHCM có lợi thế lớn khi sở hữu mạng lưới đào tạo tư nhân rất mạnh. Vấn đề là phải tập hợp, chuẩn hóa và nâng tầm chất lượng đào tạo.
NSND Thanh Thúy cho biết, Sở VH-TT đã tham mưu UBND TPHCM xây dựng nghị quyết riêng cho công tác đào tạo, phát triển và sử dụng nguồn nhân lực, đặc biệt dành cho khu vực công, hướng đến tạo động lực phát triển đồng đều. Một yêu cầu quan trọng khác của UNESCO là huy động sự tham gia của cộng đồng và hướng đến các mục tiêu bền vững.
Chỉ khi điện ảnh trở thành một phần đời sống hàng ngày, thành phố mới có thể nuôi dưỡng lớp công chúng mới và hình thành cộng đồng sáng tạo bền vững. Xa hơn, việc liên kết vùng sẽ được triển khai mạnh mẽ và hiệu quả hơn, qua đó giúp TPHCM phát huy vai trò trung tâm điện ảnh.
Với vai trò “đầu tàu”, thành phố có thể tạo ra các kết nối tiểu vùng, những trục liên kết liên vùng và tiến đến xây dựng một bản đồ điểm làm phim, có thể lấy TPHCM làm trục trung tâm để lan tỏa ra khu vực và xa hơn nữa.
“Để thực hiện 6 cam kết gửi lên UNESCO, thành phố sẽ tập trung triển khai 5 sáng kiến trọng điểm:
Thứ nhất, “Kiến tạo điện ảnh trong học đường” nhằm đưa điện ảnh đến gần hơn với học sinh, sinh viên, qua đó nâng cao cảm thụ thẩm mỹ và ươm mầm tài năng. Chúng tôi sẽ tích hợp điện ảnh vào các môn học, tổ chức các cuộc thi sáng tạo và thành lập các câu lạc bộ điện ảnh để đào tạo thế hệ khán giả và nghệ sĩ tương lai.
Thứ hai, “Dự án sắc màu cuộc sống qua điện ảnh”: Thể hiện cam kết xây dựng một xã hội công bằng, nơi mọi người dân đều có cơ hội tiếp cận và thụ hưởng nghệ thuật. Chúng tôi sẽ mang những câu chuyện đa chiều của thành phố đến với các cộng đồng ít có điều kiện tiếp cận văn hóa thông qua các buổi chiếu phim lưu động, phim ngoài trời, hay các sự kiện tại công viên và nhà ga metro.
Thứ ba, “Hình thành không gian sáng tạo chuyên đề” qua việc xây dựng một “Công viên chuyên đề” tại Công viên bờ sông Sài Gòn và cải tạo không gian khoảng 2.800m2 (số 25 Lê Quý Đôn, phường Xuân Hòa) để tạo ra một môi trường kết nối, tổ chức các hoạt động tôn vinh nghệ thuật điện ảnh, thúc đẩy sự hợp tác giữa các nhà sáng tạo, doanh nghiệp, công chúng.
Thứ tư, tổ chức “Diễn đàn Mạng lưới các Thành phố Điện ảnh châu Á” để tạo điều kiện cho các nhà làm phim, nhất là tài năng trẻ, trao đổi chuyên môn, kết nối Việt Nam với các quốc gia trong khu vực, châu Á thông qua các hội thảo, tọa đàm và tập huấn chuyên sâu.
Thứ năm, “Hình thành đầu mối hỗ trợ phát triển điện ảnh” thông qua việc thiết lập một cơ quan đầu mối để tư vấn, hỗ trợ thủ tục hành chính, kết nối địa điểm quay phim và xây dựng cơ sở dữ liệu điện ảnh, tạo điều kiện thuận lợi nhất cho các đoàn làm phim trong nước và quốc tế”.
Chủ tịch UBND TPHCM NGUYỄN VĂN ĐƯỢC
