Hòa cùng không khí sôi động chào mừng đại lễ kỷ niệm 80 năm Cách mạng Tháng Tám thành công (19-8-1945 - 19-8-2025) và 80 năm Quốc khánh (2-9-1945 - 2-9-2025), chúng tôi về thăm “cái nôi” của những sự kiện lịch sử năm đó: Khu di tích lịch sử Tân Trào (Tuyên Quang).
1. Thực ra, đây không phải lần đầu chúng tôi đến với di tích lịch sử gắn với ngày đầu lập quốc, nhưng đến trong không khí của những ngày này, cảm giác trong mỗi người vẫn dấy lên bao cảm xúc khó tả.
Những căn cứ địa ẩn dưới những cánh rừng, những hang núi sâu âm u năm nào, từ lâu đã khoác lên những “tấm áo” mới. Thay cho các lối mòn là những con đường lớn trải nhựa, ô tô, xe máy qua lại nhộn nhịp. Những địa danh lịch sử được ghi trên các tấm biển báo giao thông với chữ màu trắng trên nền xanh trải suốt dọc đường. Thế nhưng, dù đã mang hơi thở thị thành, cảm giác của chúng tôi, những lữ khách đến nơi đây vẫn là một không gian đậm màu sơn cước.
Con đường nhựa hiện đại uốn lượn quanh các thung lũng, đồi núi như những chiếc bát úp. Các cây cầu bê tông to lớn bắc qua các con suối róc rách nước chảy, đây đó vẫn còn những guồng quay nước chậm rãi quay tròn. Đứng trên những con đường nhựa, nhìn những guồng quay nước quay trên nền bảng lảng khói sương của những ngọn đồi trùng điệp, có cảm giác như đứng từ hiện tại nhìn về quá khứ xa xưa. Một người bạn đóng vai trò hướng dẫn viên kể, có một giai đoạn người ta đã bỏ những guồng quay nước này đi, nhưng rồi dăm guồng vô tình sót lại đã thu hút du khách dừng chân chụp ảnh lưu niệm. Thế là các địa phương bảo trì những cái còn sót lại, phục dựng một số cái đã hỏng, tạo nên những cảnh tượng thật khó quên với những ai lần đầu về với một trong những “cái nôi” của cách mạng Việt Nam.
2. 80 năm trước, chính tại nơi đây, nước Việt Nam bước những bước đi đầu tiên để chuẩn bị ngày chính thức “chào đời”. Nơi đây, Hội nghị toàn quốc của Đảng họp liên tiếp 3 ngày, rồi đến Đại hội đại biểu Quốc dân, đặt nền tảng cho cuộc Tổng khởi nghĩa Tháng Tám. Trong hồi ức của mình, nhà văn Nguyễn Đình Thi, khi đó là một trong những đại biểu trẻ nhất (21 tuổi), nhớ lại: “Mở đầu cơn chấn động diễn ra không phải ở một thành phố lớn nào đó mà ở một nơi bé nhỏ không tên, giữa núi rừng miền Bắc Việt Nam. Nơi ấy là làng Kim Long - mà cách mạng đặt tên là Tân Trào”.
Lần theo những hồi ức của Thượng tướng Song Hào trong bài viết Tân Trào - Hè thu năm ấy (in trong tác phẩm Tân Trào toàn cảnh, do NXB Văn hóa thông tin xuất bản năm 2000) thì Tân Trào chính là địa phương đầu tiên của tỉnh Tuyên Quang giành chính quyền thắng lợi. Xã Tân Trào (tên cũ Kim Long) nằm ở phía Bắc huyện Sơn Dương (nay là xã Hồng Sơn, tỉnh Tuyên Quang), là một vùng đồi núi, rừng xanh bao bọc, nhiều đồng bào dân tộc sinh sống. Năm 1939, những cơ sở cách mạng đầu tiên xuất hiện ở các bản Khuổi Kịch, Khuổi Phát, Ngòi Nhò. Tháng 2-1945, tổ chức Việt Minh xã được thành lập. Và vào đêm 10-3-1945, một sự kiện quan trọng đã xảy ra tại Tuyên Quang là khởi nghĩa Thanh La, một trong những cuộc khởi nghĩa giành chính quyền cách mạng đầu tiên trong cả nước, do lực lượng vũ trang cách mạng lãnh đạo. Thắng lợi của cuộc khởi nghĩa này đã góp phần quan trọng vào việc thành lập châu Tự Do (nay là xã Minh Thanh) và tạo tiền đề cho việc thành lập căn cứ địa cách mạng tại Tân Trào, “Thủ đô kháng chiến”.
3. Đến Khu di tích lịch sử Tân Trào những ngày này, không chỉ du khách bồi hồi trong niềm hân hoan chung của cả nước. Các cán bộ, nhân viên nơi đây cũng đang bận rộn và háo hức hoàn tất các công việc chuẩn bị để đón các đoàn khách về thăm “Thủ đô kháng chiến”.
Anh Viên Ngọc Tân, Phó Giám đốc Bảo tàng tỉnh Tuyên Quang, cho biết, nhân dịp này, khu tưởng niệm các vị tiền bối cách mạng đã được hoàn thành. Nhà chính mái ngói đỏ, cột lim, tọa lạc trên khuôn viên rộng thoáng, có nhà trống, nhà chuông và mặt tiền là hồ nước. Trong khu tưởng niệm, các ban thờ đặt tượng nguyên khối bằng đồng, chính diện gian giữa là bức tượng Chủ tịch Hồ Chí Minh, xung quanh là tượng 14 nhà cách mạng đã sống, làm việc ở Tân Trào năm 1945 và suốt cả giai đoạn kháng chiến chống Pháp.
Dọc trục đường chính trên bãi cỏ rộng cạnh đình Tân Trào là tượng đài “Bác Hồ ở Tân Trào”, vừa được khánh thành vào sáng 14-8-2025. Đi tiếp qua đập ngăn con suối là đến cụm di tích lán Nà Nưa, nơi từng được mệnh danh là “Phủ Chủ tịch tre nứa”. Trên nền đất cũ năm đó, 2 gian nhà nhỏ đơn sơ đã được phục dựng. Nơi đây, Bác Hồ đã phải trải qua những cơn sốt cửu tử nhất sinh ngay sát ngày cách mạng. Và cũng nơi đây, Bác đã nói câu bất hủ: “Lúc này thời cơ thuận lợi đã tới, dù hy sinh tới đâu, dù phải đốt cháy cả dãy Trường Sơn cũng phải kiên quyết giành cho được độc lập”.
Trong hồi ký của các đồng chí lãnh đạo cách mạng khi đó như Võ Nguyên Giáp, Trần Huy Liệu, Huy Cận, Hoàng Đạo Thúy, Nguyễn Lương Bằng, Nguyễn Đình Thi…, hình ảnh vùng đất Tân Trào luôn được khắc ghi trong tâm khảm. Ở đó, những cái tên Tỉn Keo, Khuổi Tát, Đèo De, núi Hồng, ngòi Thia, sông Đáy… được nhắc đến với những kỷ niệm, những câu chuyện mãi không thể quên.
Những ngày này, muôn nẻo về với Tân Trào, Việt Bắc, mắt thấy vui vì những lá cờ tung bay trước gió. Tháng Tám mùa Thu. Tháng Tám cờ bay, mùa của cách mạng. Cờ bay đồng hành cùng những hy sinh, vinh quang và chiến thắng của dân tộc. “Việt Nam! Việt Nam! Cờ đỏ sao vàng!/ Những ngực nén hít thở Ngày Độc lập!/ Nguồn lực mới bốn phương lên tới tấp!/ Nếp cờ bay chen vỗ sóng bài ca…” (Trường ca Ngọn quốc kỳ, nhà thơ Xuân Diệu sáng tác ngày 30-11-1945).
