Ông Nguyễn Duy Long có bút danh Duy Long, Nguyễn Duy Long, Trần Trọng Cát Tường... Tốt nghiệp Bác sĩ Y khoa (Đại học Y Huế), Thạc sĩ Y học (Đại học Y Hà Nội). Hiện đang làm việc tại Bệnh viện Đa khoa tỉnh Quảng Ngãi.
Các tác phẩm của ông đã xuất bản như “Về chốn thư hiên" (xuất bản 2012) với bút danh Trần Trọng Cát Tường, “Nối gót thư trai" (2022) với bút danh Nguyễn Duy Long… Ngoài ra, ông cũng tập hợp và giới thiệu nhiều tác phẩm của các tác giả như Anatole France (1844-1924), “Sổ tay người chơi sách” (2025)…
Căn nhà của ông Long như một thư viện cá nhân với hơn 15.000 cuốn sách, từ ấn phẩm “thời bao cấp” đến sách nước ngoài, được ông sắp xếp thành nhiều thư mục.
Nói về sách “thời bao cấp”, ông Long chia sẻ: Thời ấy, mảng sách in trên loại giấy đen, mực lem nhem, con chữ lờ mờ nhỏ xíu và phát hành từ đầu năm 1976 cho đến khoảng năm 1985 được giới chơi sách tạm gọi là “sách bao cấp”.
Theo ông, điều đặc biệt là vào thời đó, những cuốn sách này thường được in theo chỉ tiêu với số lượng khổng lồ, có cuốn như “Lịch sử Việt Nam, tập I”, in 300.500 bản (nhà máy in Tiến bộ, Hà Nội, 1971). Một “kỳ tích” ngoài sức tưởng tượng nếu so với vài ngàn cho một đầu sách bán chạy hiện nay. Cuốn Từ điển Tiếng Việt, Nhà xuất bản Khoa học xã hội Hà Nội, 1988, xuất bản lần thứ nhất 100.000 cuốn.
Các mảng sách ấn hành tại miền Bắc khoảng sau năm 1954 đến đầu những năm 1960 phản ánh một thời kỳ đầy biến động của đời sống văn hóa xã hội.
Ông chia sẻ: “Thời đó, giá cuốn sách chỉ 300 đồng đến 4.500 đồng nên sách rất dễ tìm và dễ mua đọc. Tôi nhớ ở TPHCM có một thời kỳ hoàng kim của sách cũ, trên các con đường đều dễ dàng gặp cửa hàng sách, giá sách cũ lại rất thấp. Sau này, tôi thường tìm sách thông qua các diễn đàn”.
Từ nhỏ, ông Long đã gắn bó với sách vở. Đến những năm 1990, khi bắt đầu đi làm, ông bắt đầu sưu tầm tư liệu. Tuy học ngành y, nhưng với niềm đam mê văn hóa, lịch sử, ông dần nuôi dưỡng niềm vui chơi sách, xem đó như cách mở rộng tri thức và thỏa mãn niềm say mê sưu tầm sách.
Ông Long phân biệt rất rõ ràng “chơi sách” và “đọc sách”. Ông nói, năm 2012, sau khi in "Về chốn thư hiên" viết về “chơi sách” ký bút hiệu Trần Trọng Cát Tường, ông nghĩ đến quyển viết về “đọc sách” ký tên thật Nguyễn Duy Long, chuyện đọc sách nghiêm nghị hơn chuyện “chơi” và cuốn sách “Nối gót thư trai” ra đời như thế.
Ông chia sẻ: “Sinh thời, ba tôi thầm mong và thường khích lệ con cái cầm bút. Và tôi từng nhắc mấy đứa em nên dành thời gian viết lách chút ít”. Khi in cuốn sách “Nối gót thư trai”, ông có viết “thong dong phía trời xanh mây trắng, xa kia chắc hẳn ba tôi hài lòng”. Từ một người đọc sách, chơi sách đến viết sách là cả hành trình dài.
Nói về cuốn “Từ điển Huyết học và truyền máu” dày hơn 1.000 trang do Nhà xuất bản Đà Nẵng phát hành, ông cho biết: “Bao nhiêu năm miệt mài mới làm xong được tập sách này”. Cuốn từ điển gồm khoảng 12.000 thuật ngữ y khoa tiếng Việt được định nghĩa rõ ràng, kèm mục đối chiếu Việt – Anh – Pháp.
Sách đã hoàn thành nhưng ông vẫn còn trăn trở, làm sao có thể thu thập đầy đủ các khái niệm và thuật ngữ dù chỉ của một chuyên ngành hẹp vào một quyển sách, làm sao có thể theo kịp bước đi của ngôn ngữ, theo đà phát triển của nền y học, rút ngắn khoảng cách và cập nhật kiến thức ngày càng đa dạng trong thời đại kỹ thuật.
Dẫu vậy, với ông Long, niềm đam mê sách luôn bền bỉ theo năm tháng. Sau những giờ làm việc tại bệnh viện, ông vẫn trở về căn nhà đầy ắp tủ sách, miệt mài đọc, ghi chú từng chi tiết nhỏ.
Tuy các thiết bị hiện đại phát triển mạnh nhưng không vì thế mà niềm yêu thích sách, những người đam mê đọc sách không còn tồn tại. Trái lại, cộng đồng này vẫn luôn âm thầm trao đổi và kết nối với nhau qua các diễn đàn khác nhau.
Ông tâm niệm: “Sách chính là người bạn tri kỷ, là thầy dạy thầm lặng. Mỗi cuốn sách cũ không chỉ chứa đựng tri thức, mà còn phảng phất hơi thở của thời đại nó ra đời”.
