Tăng trưởng mạnh, nhập khẩu lớn
Ông Vũ Đức Giang, Chủ tịch Hiệp hội Dệt may Việt Nam, cho biết, tổng kim ngạch xuất khẩu dệt may 9 tháng năm nay đạt 34,75 tỷ USD, tăng 7,7% so với cùng kỳ năm trước. Dự báo cuối năm nay, ngành may sẽ cán đích mục tiêu đề ra hồi đầu năm với kim ngạch khoảng 47 tỷ USD. Hàng dệt may Việt Nam hiện đã có mặt tại 138 thị trường, nhờ lợi thế từ 16 hiệp định thương mại tự do (FTA) Việt Nam đã ký kết.
Hiện, dệt may Việt Nam tiếp tục nổi lên ở thị trường Trung Đông và châu Phi. Theo đó, chỉ riêng thị trường Trung Đông, nhất là các quốc gia Hồi giáo, đã mang lại doanh thu 1 tỷ USD cho ngành dệt may năm ngoái và 700 triệu USD trong 7 tháng đầu năm 2025. Điều này cho thấy sản phẩm dệt may của Việt Nam không chỉ phục vụ cho phân khúc phổ thông mà còn hướng đến phân khúc cao cấp, có hàm lượng công nghệ và thiết kế cao. Việt Nam đã vươn lên vị trí thứ 3 thế giới về xuất khẩu dệt may.
Tuy nhiên, việc nhập khẩu nguyên phụ liệu của ngành may vẫn ở mức cao. Cụ thể, 9 tháng qua toàn ngành nhập 16 tỷ USD nguyên phụ liệu, trong đó riêng vải chiếm 11 tỷ USD. Theo thống kê, năng lực cung ứng nguyên phụ liệu trong nước mới đáp ứng được khoảng 40-50% nhu cầu của toàn ngành. Việc phụ thuộc nguyên phụ liệu nhập khẩu đang khiến cho hàng dệt may Việt Nam bị kém cạnh tranh ở một số thị trường nhập khẩu chủ lực.
Theo ông Phạm Văn Việt, Chủ tịch HĐQT Công ty TNHH Việt Thắng Jean, Phó Chủ tịch Hội Dệt may thời trang TPHCM, hiện khách ở châu Âu nhập hàng thời trang từ Trung Quốc khá nhiều. Lý do là Trung Quốc sản xuất theo chuỗi khép kín bao gồm sợi - dệt - nhuộm - vải hoàn tất nên giá bán thấp hơn hàng thời trang Việt Nam tới 15%. Để tìm cách xâm nhập thị trường, Việt Thắng Jean đang phải đẩy mạnh xanh hóa cũng như tiêu chuẩn ESG (Môi trường - Xã hội - Quản trị doanh nghiệp), một đòi hỏi của nhiều nhà nhập khẩu châu Âu.
Tương tự dệt may, da giày Việt Nam cũng đang khẳng định vị thế của mình trên thị trường thế giới. Trong chuỗi cung ứng da giày thế giới, Việt Nam đang đứng thứ 3 về sản xuất với 1,4 tỷ đôi/năm, sau Trung Quốc và Ấn Độ; đứng thứ 2 về xuất khẩu với 1,3 tỷ đôi/năm, chỉ sau Trung Quốc.
Năm ngoái, dù đối mặt với áp lực giảm giá, yêu cầu về sản xuất bền vững, chi phí đầu vào tăng và thiếu hụt lao động, nhưng ngành da giày - túi xách vẫn đạt kim ngạch 26 tỷ USD, tăng trưởng khoảng 10% so với năm 2023. Năm nay, ngành da giày đặt mục tiêu tăng trưởng xuất khẩu 10% so với năm 2024, tương ứng với kim ngạch khoảng 29 tỷ USD. Song, một trong những thách thức lớn của ngành là phụ thuộc nhiều vào nguyên phụ liệu nhập khẩu.
Ông Nguyễn Văn Khánh, Phó Chủ tịch Hội Da giày TPHCM, chia sẻ, tỷ lệ nội địa hóa của ngành da giày hiện nay chỉ khoảng 50%. Rất nhiều nguyên phụ liệu quan trọng như da thuộc vẫn phải nhập khẩu. Thị trường nhập khẩu cũng đa dạng, trong đó, Trung Quốc vẫn chiếm khoảng 35% nguồn cung nguyên phụ liệu cho da giày Việt Nam, tiếp đến là Thái Lan với 11,8% và Italy là 10,3%...
Phải có “nhạc trưởng” dẫn dắt
Nhằm khắc phục tình trạng trên, cuối năm 2022, Thủ tướng đã ban hành Quyết định số 1643 phê duyệt chiến lược phát triển ngành dệt may và da giày đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2035, trong đó nhấn mạnh việc phát triển công nghiệp hỗ trợ và tự chủ nguyên phụ liệu.
Cụ thể, quyết định chỉ rõ cần thúc đẩy đầu tư sản xuất nguyên, phụ liệu, công nghiệp hỗ trợ ngành dệt may, da giày; chú trọng đến sản xuất vải, vải nhân tạo, da thuộc, khuyến khích sản xuất vải từ sợi sản xuất trong nước nhằm giảm nhập khẩu, tác động tích cực đến mối liên kết, hình thành chuỗi giá trị và cung ứng hoàn chỉnh trong ngành, đáp ứng yêu cầu về quy tắc xuất xứ của các FTA thế hệ mới cũng như đẩy mạnh quá trình nội địa hóa, cải thiện và giảm nhanh khoảng cách chênh lệch về trình độ và năng suất với các nước có nền kinh tế phát triển cao hơn. Song, cho đến nay việc phát triển công nghiệp hỗ trợ cho 2 ngành hàng này vẫn còn khá chậm trễ.
Ông Nguyễn Văn Khánh, Phó Chủ tịch Hội Da giày TPHCM, nhận định, việc tự chủ nguyên phụ liệu sẽ mang đến tác động kép cho ngành da giày: đảm bảo được tỷ lệ nội địa hóa theo quy định có thể hưởng lợi về thuế từ các FTA; nâng cao giá trị gia tăng cho sản phẩm xuất khẩu.
Theo ông Nguyễn Văn Khánh, có 2 vấn đề quan trọng cần được quan tâm khi tìm lời giải cho bài toán tăng tự chủ nguyên phụ liệu. Một là có một cụm công nghiệp riêng; hai là có sự đầu tư dẫn dắt và chính sách của nhà nước để doanh nghiệp đi theo.
Hội Da giày TPHCM đã có kiến nghị về việc hình thành cụm công nghiệp sản xuất nguyên phụ liệu, trong đó quan trọng nhất là thuộc da, làm đế… tại TPHCM. Ngành thuộc da luôn được xếp vào nhóm gây ô nhiễm môi trường, tuy nhiên vấn đề này hoàn toàn có thể xử lý được.
Bằng chứng là các quốc gia như Thái Lan, Mỹ cũng làm thuộc da. Nhưng để làm được cần có sự đầu tư của Nhà nước vì doanh nghiệp không thể làm nổi do kinh phí đầu tư xử lý nước thải quá lớn. Khi có cụm công nghiệp, có sự đầu tư dẫn dắt của “nhạc trưởng” là Nhà nước cùng các chính sách phù hợp sẽ trở thành “thỏi nam châm” thu hút các doanh nghiệp mạnh dạn đầu tư vào sản xuất nguyên phụ liệu.
Trước đây, TPHCM từng có kế hoạch xây dựng khu thuộc da tập trung tại KCN Hiệp Phước nhưng chưa thực hiện được. Nay với không gian mở rộng, khu vực phường Bình Dương trở thành một trong những vị trí lý tưởng cho việc hình thành cụm công nghiệp sản xuất nguyên phụ liệu này.
Ngành dệt may cũng rơi vào tình trạng tương tự. Ông Phạm Văn Việt cho rằng, phần lớn doanh nghiệp trong ngành là các doanh nghiệp nhỏ và vừa, trong khi muốn tham gia đầu tư vào chuỗi khép kín sợi - dệt - nhuộm - vải hoàn tất sẽ cần nguồn vốn rất lớn. Vì thế doanh nghiệp không thể tự làm, rất cần một đầu mối đứng ra đầu tư chính, các doanh nghiệp khác làm vệ tinh.
Hiện các doanh nghiệp ngành may đang đứng trước nhiều sức ép về chuyển đổi xanh, chuyển đổi số và phụ thuộc nhiều vào nguyên liệu nhập khẩu nhưng biên lợi nhuận thu hẹp, nguồn vốn tái đầu tư không nhiều. Nếu cùng lúc phải giải cả ba bài toán này thì chắc chắn là không thể.
Cùng nhận định, TS Trần Du Lịch cho rằng, Việt Nam hoàn toàn có thể hình thành một “thủ phủ dệt may”, nơi có cả chuỗi khép kín từ sợi, nhuộm đến may mặc như Trung Quốc nhưng vấn đề là cần có một lực lượng đứng ra tổ chức, điều phối, chứ doanh nghiệp riêng lẻ không thể làm nổi.
