Nhà tôi ở dưới chân núi, mái ngói nâu thẫm lẫn giữa những tán cây. Một ngọn khói vơ vẩn bay lên từ căn bếp nhỏ. Tôi biết là mẹ đã từ vườn về và bà vừa mới nhóm bếp để nấu cơm. Không biết chiều nay mẹ nấu món gì. Một nồi cá kho với dưa chua, hay một ít thịt ba chỉ kho với rất nhiều trám, thật là nhừ, sem sém lửa, thơm ơi là thơm. Cái bụng lép kẹp của tôi bắt đầu sôi trong khi rừng ồn ào lên bởi những cơn gió đã bắt đầu phảng phất hơi lạnh.
Tôi nhớ những hạt cây vừa nảy mầm trên mặt đất. Chúng luôn xanh tươi non bấy, run rẩy yếu đuối nhưng cũng kiêu hãnh vô tận. Chúng xuyên qua những vụn đất nặng nhọc để trồi lên khi những cơn mưa mát lạnh rơi xuống từ trời.
Tôi thường theo bố mẹ ra vườn. Tôi vẫn còn bé, mẹ nói: “Con hãy đi dép vào kẻo vườn nhiều gai lắm”. Nhưng tôi không muốn đi dép bởi tôi thích cái cảm giác đất vườn ẩm ướt, mềm mại ôm lấy hai bàn chân thật dịu dàng. Bố tôi là người bổ xuống nhát cuốc đầu tiên, còn anh trai tôi thì hát. Anh ấy luôn hát mỗi khi ra vườn. Khu vườn dường như là cả thế giới tuyệt diệu của chúng tôi. Vườn của chúng tôi nối liền với rừng, chỉ cách đúng một hàng rào cây sắn. Cây trong vườn hay ngoài rừng đều um tùm, chỉ khác là cây rừng thì mọc chẳng có hàng lối gì. Chúng tự do lớn, tự do vươn cao, tự do tỏa bóng và những chú sóc có cái đuôi bồng bềnh thì tự do chạy nhảy leo trèo.
Tôi ngồi thụp xuống dưới gốc cây hồng xiêm rất to và ngắm mấy cái hạt mầm. Gió xuân phảng phất bên tai tôi, trên má tôi. Tôi đã luôn nghĩ rằng mọi cây cối trong vườn, mọi chiếc lá hay mỗi bông hoa, chúng đều biết vui buồn.
Anh tôi chợt dừng hát, ngồi xuống bên cạnh và thì thào:
- Này, anh vừa nhìn thấy đàn chim màu đỏ đấy.
Tôi quay phắt sang:
- Thật ư?
Một tay anh đưa lên miệng, tay kia anh chỉ cho tôi thấy. Ôi chao, đúng là một đàn đến hàng trăm con. Chúng có màu đỏ. Tất cả chúng đều có màu đỏ. Chúng đậu trên những vòm cây như quả chín.
Tôi nhìn thấy bố vẫy tay và chúng tôi rón rén trở về nhà, nhường cả khu vườn cho bầy chim ấy. Chúng tôi sẽ ngồi ở hè nhà, tôi và anh trai, lặng yên ngắm đàn chim đậu trĩu trịt trên ngọn những cái cây đang đâm chồi. Năm nào chúng tôi cũng cùng nhau đợi khoảnh khắc này. Bố tôi nói: Đất lành chim đậu. Thế có nghĩa là chúng tôi đang được sống ở nơi “đất lành”.
Bố tôi từ chiến trường Điện Biên Phủ trở về, mang theo y nguyên nếp sinh hoạt, tư duy, kỷ luật của một người lính. Chúng tôi được nuôi dạy bởi một người lính. Ông luôn nói về giá trị của hòa bình. “Hãy biết ơn vì được sinh ra và lớn lên trong hòa bình các con ạ. Hãy biết ơn Tổ quốc vì đã cho chúng ta được ngắm nhìn thiên nhiên tuyệt đẹp”.
Nhiều năm trôi qua, chúng tôi rời đi và thi thoảng đưa bố mẹ quay về. Ngôi nhà xưa không còn nhưng anh tôi có một khu vườn rất rộng nằm sát sông, trồng các loại rau quả, nuôi cá, gà, vịt... Ba thế hệ gia đình anh đang sống ở đây. Từ cánh rừng sát nhà, tôi rủ các con ra sông. Dòng sông này thân thuộc như thể nó luôn chảy trong tôi, hoặc là như thể tôi đã luôn đẫm mình trong nó suốt bao tháng năm qua. Xưa các cụ nói, nhất cận thị nhị cận giang. Thực ra đến tận bây giờ, cuộc sống của cư dân bên cạnh những dòng sông luôn dễ chịu, êm đềm, tĩnh lặng và hài hòa. Trong khu vườn có hàng rào bao quanh, dăm bảy con vịt đang sục mỏ xuống vũng nước. Anh tôi bảo mấy hôm trước mưa lớn ở thượng nguồn, nước dâng cao lắm. Mấy con vịt này trôi trên sông, dạt vào cái hõm nước sát vườn nhà rồi leo lên ở luôn đấy. Chắc là đàn vịt nhà ai đó tít trên kia bị nước cuốn đi trong đêm.
Sát vườn là dòng sông lúc chiều buông với tất cả vẻ đẹp triệu năm của nó. Ở đây, trên dòng sông này, bờ bên này, bờ bên kia, mọi thứ đều thân thuộc, kể cả mấy cô người Mán đang đốt nương. Tất nhiên họ có lẽ là con, thậm chí cháu của mấy cô xửa xưa, nhưng sao tôi cứ cảm thấy đó chính là mấy cô Mán cũ. Mấy chục năm rồi người Mán vẫn sống ở sau núi, cách xa thị xã, cách xa người Kinh, sang bên này sông phải đi bằng thuyền. Ngày ấy, khi tôi ngang qua thấy họ buộc cái địu lên cành cây mát, trong đó một đứa trẻ đang ngủ say. Anh em tôi thỉnh thoảng lại sang đấy để mót sắn về chăn nuôi. Hai anh em đi từ đầu giờ chiều, đào xong, mang về dưới chân núi để còn kịp qua sông về nhà thì trời cũng đã tắt nắng. Và dù muộn thế rồi, đứa trẻ vẫn ngọ ngoạy trong cái địu treo lơ lửng ở cành cây. Từ trong địu, đôi mắt tròn xoe nhìn ra, mồm chóp chép. Rồi mai kia lớn lên, chẳng mấy chốc đâu, những bước chân đầu tiên của nó cũng là những bước chân leo núi.
Ngày ấy, tôi hay đứng ở ngọn đồi ngay sau lưng nhà mình nhìn sang phía đối diện, thấy những dãy núi liên tiếp chồng lên nhau, cứ núi sau cao hơn núi trước, không biết đâu là điểm cuối cùng. Suốt mùa hè, nắng dữ dội từ sáng đến chiều. Mỗi người Mán khi đi làm nương lại chặt theo một tàu lá cọ. Họ cắm tàu cọ xuống nơi làm để che nắng, người di chuyển đến đâu thì nhấc tàu cọ cắm theo đến đấy. Sáng che phía Đông chiều che phía Tây. Những tàu cọ chốc chốc lại di chuyển khiến tôi liên tưởng đến những đàn kiến khiêng miếng thức ăn quá to so với cơ thể. Nghĩ thế là bởi vì không nhìn thấy người đâu, chỉ nhìn thấy những tàu cọ chốc chốc lại đổi chỗ trên triền núi màu đỏ. Tắt nắng thì là lúc cỏ rả đã khô, họ gom thành đống và bắt đầu đốt. Nhá nhem tối, những đống lửa đỏ bập bùng cháy khắp triền núi. Thỉnh thoảng họ chèo mảng sang bên này sông, mang theo vài thứ gì đó - gà, trứng gà, hoặc cá câu được dưới sông, hoặc ngô khoai sắn... bán vội rồi mua về dầu, muối, mì chính, xà phòng. Họ ít cười, giao tiếp khó khăn khi phải dùng tiếng Kinh, thật thà chất phác, không biết mặc cả.
Tôi bảo thằng cháu cho cô sang sông với. Nó lạch cạch lôi thuyền ra. Và bọn tôi ngược lên thượng nguồn rồi đi sang bên kia trong lúc mặt trời đã lặn nhưng trời sẽ vẫn còn sáng rất lâu. Hồi xưa, bố nó cho tôi qua sông bằng mảng, giờ nó cho các em qua sông bằng thuyền máy. Tôi không thấy tuổi thơ của tôi ở trong các con và có lẽ chúng cũng rất khó khăn nếu muốn tìm mình ở đây, trong hiện tại nhưng thấm đẫm ký ức tuổi thơ của mẹ. Nhưng bằng cách nào đó chúng tôi vẫn chạm được vào nhau, những đứa bé của hiện tại và đứa bé của bốn mươi năm về trước.
Bọn tôi im lặng, phần vì tiếng máy của chiếc thuyền quá to so với sự yên tĩnh của dòng sông nằm chìm nghỉm dưới những vách núi cao, phần vì không muốn cất một lời nào.
Khi xưa tôi luôn tin rằng dòng sông có cảm xúc, đôi lúc nó giận dữ, còn hầu như hiền hòa. Thậm chí tôi tin rằng nó còn có trái tim - một trái tim ướt át và ấm nóng mà một lúc nào đó có thể nó sẽ nằm chật chội trong lòng bàn tay tôi, cựa quậy như một con cá nhỏ và những giọt nước sẽ bắn ra. Tất nhiên, sau đó thì tôi rời đi. Tôi để lại dòng sông và biết rằng nó sẽ luôn ồn ào vào mùa hè, yên ắng khi những ngày đông tháng giá quét hơi lạnh trên mặt đá cạn khô. Nhưng điều mà tôi hay hình dung nhất là trên mặt sông cạn ấy có một đứa bé ôm mấy củ sắn đứng nhìn về hạ nguồn.
Mấy cô Mán vẫn chưa về, những đống lửa vẫn đỏ, mùi khói thơm thật là thơm phảng phất từ những thân cây đậu bị đốt cháy.
