Thành phố Toda, tỉnh Saitama, gần Tokyo, đã triển khai thử nghiệm hệ thống AI từ năm 2023 nhằm dự báo khả năng học sinh bỏ học. Hệ thống này phân tích dữ liệu như số lần học sinh vắng mặt, kết quả khám sức khỏe ở phòng y tế trường, hồ sơ bị bạn bắt nạt... và xếp mỗi học sinh một mức độ rủi ro theo màu (đỏ, hồng, cam, vàng). Trong thử nghiệm tại 18 trường tiểu học và trung học, AI xác định 1.193 học sinh có nguy cơ; trong số đó, 265 em được nhà trường ưu tiên hỗ trợ.
Theo GS Makiko Nakamuro (ĐH Keio), công cụ này có tiềm năng “ngăn học sinh bỏ học khi liên kết các dữ liệu khách quan”, nhưng cũng lưu ý việc giải thích rõ cho phụ huynh, học sinh và đảm bảo không lệ thuộc vào máy móc. Thành phố này cũng đã ban hành hướng dẫn nghiêm cấm sử dụng kết quả AI để phân biệt đối xử học sinh.
Bên cạnh giáo dục cơ bản, Nhật Bản cũng dùng AI để nâng cao kỹ năng nói tiếng Anh của nhiều học sinh và sinh viên Nhật. Các trường đại học như Waseda, Kansai, Chuo, Meiji, Kyushu đã áp dụng hệ thống AI hội thoại do Công ty Equmenopolis (Tokyo) phát triển, cho phép sinh viên giao tiếp khoảng 20 phút với AI, phân tích ngữ pháp, từ vựng, phát âm, tốc độ phản hồi và biểu cảm khuôn mặt.
Một số sinh viên cho biết, họ cảm thấy bớt lo lắng khi nói chuyện với AI hơn với người thật. Các nhà giáo dục Nhật Bản nhấn mạnh công nghệ tạo điều kiện cho mỗi sinh viên luyện tập theo mức độ riêng của mình, điều giáo viên khó bao quát hết trong lớp.
Ở lĩnh vực lịch sử và nhân chứng, AI cũng được triển khai tại tỉnh Kanagawa. Hệ thống “AI Storyteller” cho phép khách tham quan đặt câu hỏi và nghe lại lời kể từ các nạn nhân bom nguyên tử (hibakusha). Khi người dùng đặt câu hỏi, AI tìm và phát lại đoạn lời chứng phù hợp.
Theo hãng thông tấn EFE, số lượng hibakusha hiện còn dưới 100.000 và độ tuổi trung bình đã trên 86, càng làm tăng tính cấp thiết trong việc bảo tồn ký ức trực tiếp. Hệ thống này, và một dự án tương tự tại Hiroshima, được thiết kế để chỉ phát lại lời kể thật của nạn nhân, không tạo thêm, hay biên tập lại nội dung nhằm duy trì tính xác thực và tôn trọng lịch sử.
Việc ứng dụng AI trong giáo dục ở Nhật Bản mở ra nhiều cơ hội, giúp giáo viên có thêm công cụ để phát hiện sớm học sinh gặp khó khăn, giảm gánh nặng cá nhân, và hỗ trợ học sinh đa dạng hơn. Nhiều phụ huynh Nhật Bản hoan nghênh việc dùng AI giúp con tự tin nói, giảm áp lực khi học và hỗ trợ giáo viên theo sát từng em. Tuy vậy, họ vẫn lo ngại về quyền riêng tư, sự lệ thuộc công nghệ và giảm tương tác thật giữa học sinh với thầy cô.
Trước băn khoăn này, nhiều chuyên gia nhấn mạnh, AI không thay thế được vai trò của con người. Những giáo viên, cố vấn, nhà lịch sử vẫn đóng vai trò then chốt trong giải thích, hỗ trợ cảm xúc, đánh giá tình huống cá nhân.
Bên cạnh đó, việc thu thập và phân tích dữ liệu cá nhân học sinh cần tuân thủ chặt chẽ pháp luật, đạo đức và luôn đặt nhân quyền, quyền riêng tư và vai trò của giáo viên lên trước hết. Các chuyên gia kêu gọi nhà trường minh bạch, giải thích rõ cho phụ huynh và học sinh khi triển khai các hệ thống AI trong giáo dục.
