Nhọc nhằn người mẫu hội họa

Ai là người mẫu?

Người mẫu là đối tượng nghệ thuật của họa sĩ, giúp cho họ sáng tác những bức vẽ đẹp, những bức tranh đầy ý nghĩa. Nhưng, nhắc đến nghề làm người mẫu hội họa không phải ai cũng đặt nó vào vị trí bình đẳng như một nghề bình thường khác.

Trước khi hội họa phương Tây du nhập vào Việt Nam qua Trường Cao đẳng Mỹ thuật Đông Dương, các vị quan lại Việt Nam đã là người mẫu cho những bức chân dung truyền thần. Đến những năm đầu thế kỷ XX, các họa sĩ Pháp dạy Trường Cao đẳng Mỹ thuật Đông Dương đã bắc chiếc cầu mỹ thuật giữa sinh viên trường vẽ và những người mẫu. Tranh được đánh giá mạnh về hình họa của thế hệ họa sĩ này có thể kể: Tô Ngọc Vân, Nguyễn Phan Chánh, Mai Trung Thứ, Lê Thị Lựu, Trần Văn Cẩn… Người mẫu cũng có tên và được coi là một nghề mới từ giai đoạn này.

Trong những năm tháng chiến tranh, một số họa sĩ theo các chiến dịch Điện Biên Phủ hoặc về sau lại tiếp nối với thế hệ họa sĩ đi chiến trường miền Nam, họ đã tìm thấy vô số người mẫu là bộ đội, chiến sĩ, dân công, văn công, giao liên, du kích, nông dân, công nhân…

Nhiều “người mẫu” khá ấn tượng xuất hiện qua tranh Tô Ngọc Vân, Hoàng Lập Ngôn, Nguyễn Văn Tỵ, Trịnh Phòng, Diệp Minh Châu, Lưu Công Nhân, Phạm Thanh Tâm, Huỳnh Phương Đông, Phan Mai Trực…

Người mẫu càng ngày càng phong phú, đủ thành phần trong xã hội nhưng cũng có một số họa sĩ dành phần lớn sáng tác của mình cho những người mẫu là giới văn nghệ sĩ như họa sĩ Bùi Quang Ngọc, nhà điêu khắc Phạm Văn Hạng, Tô Sanh…

Khi mẫu là nghề

Ngày nay, công việc đào tạo bài bản tại các trường mỹ thuật đều đòi hỏi phải có đối tượng nghệ thuật- người mẫu dành cho bộ môn hình họa cơ bản. Nghề làm mẫu cho họa sĩ và sinh viên sáng tác đã trở nên phổ biến. Tại Trường Đại học Mỹ thuật TPHCM, nhóm người mẫu nam và nữ có khoảng gần 20 người.

Một điều khá nghịch lý, khi nói đến thế giới người mẫu thời trang, người mẫu quảng cáo, gần như ai cũng biết, bởi họ xuất hiện nhan nhản trên nhiều show biểu diễn, nhiều màn hình lớn nhỏ của cả nước nhưng đi tìm hiểu về thế giới người mẫu vẽ, họ thường né tránh, ít thổ lộ.

Ông Tân Sanh, một người mẫu nam hoạt động hơn 40 năm trong nghề tâm sự: “Tôi đến với nghề làm mẫu cho các nhà điêu khắc, họa sĩ, sinh viên mỹ thuật là vì ngay từ nhỏ đã mê nghệ thuật. Ba tôi từng là người mẫu ở trường Vẽ Gia Định và sau này tôi cũng nối nghiệp ông làm việc ở môi trường mỹ thuật. Nghề nào mà không đòi hỏi sự lao động nghiêm túc. Tôi nghĩ phải yêu nghệ thuật và yêu nghề lắm mới có thể đứng yên trong tư thế làm mẫu gần 1 tiếng đồng hồ, không bận tâm đến bao nhiêu cặp mắt chăm chú nhìn vào thân thể mình để phác thảo, để vẽ”.

Tuy cùng làm nghề phục vụ nghệ thuật, nhưng người mẫu nam thường dễ chịu đựng được những áp lực tâm lý hơn người mẫu nữ, nhất là khi làm mẫu nude. Nhiều cô rất ngại tiếp xúc với báo chí và không muốn lộ diện vì sợ gia đình hiểu lầm, bạn bè xa lánh và nhất là lo ngay ngáy chuyện rủi ro ảnh nude lúc làm mẫu bị kẻ xấu lợi dụng tung lên mạng!

Nghề làm người mẫu đôi lúc cũng có chút kỷ niệm vui, ông Tân Sanh kể chuyện đã từng đóng “đúp” thế vai người mẫu cho diễn viên Bùi Bài Bình trong phim “Mùa ổi”. Ông dí dỏm:”Anh em cascadeur dùng cơ bắp, võ thuật để đóng thế vai nguy hiểm còn tôi dùng hình thể tạo dáng để làm đẹp, chuẩn xác cho diễn viên đang đóng chính vai nghề mẫu của mình”.

Đây là nghề làm nghệ thuật rất khó… giàu! Một số người mẫu cho biết họ thu nhập bình quân 700.000-1.000.000 đồng/tháng. Người mẫu nữ thu nhập có khấm khá hơn nam, khoảng 1.000.000-1.500.000 đồng/tháng. Hiện nay, ngoại trừ một số người mẫu chuyên nghiệp đã làm việc lâu năm trong môi trường trường mỹ thuật, phần lớn người mẫu nữ mới đến là các cô gái từ các tỉnh phía Bắc và một số cô từ các tỉnh miền Tây Nam bộ. Đời sống càng khó khăn hơn đối với các cô mẫu từ các tỉnh khác đến thành phố thuê nhà, tìm việc làm.

Họa sĩ nói gì về người mẫu

Họa sĩ Lương Quốc Thắng cho rằng trong phần nghiên cứu hình họa, người mẫu đóng vai trò thật quan trọng đối với họa sĩ. Người mẫu góp phần không nhỏ trong sự thành công của họa sĩ, nhất là rất cần thiết để sinh viên rèn luyện tay nghề vẽ, điêu khắc của thuở ban đầu bước vào nghề. Không ít người mẫu đã giúp cho nghệ sĩ sáng tạo thành công từ “cái duyên ngầm” nào đó trong tình nghệ sĩ của họ. Hiện nay có ba kiểu người mẫu: người mẫu chuyên nghiệp; người mẫu “thời vụ” và người mẫu là sinh viên đi làm thêm.

Nhưng, việc tìm chọn người mẫu còn tùy theo cảm hứng sáng tạo của người vẽ. Từng sống ở Tây Nguyên, họa sĩ Thanh Sơn sáng tác khá nhiều đề tài về văn hóa và con người Tây Nguyên. Anh kể: “Người mẫu của tôi là một bà cụ người dân tộc Bana. Chính mái tóc trắng được cắt bằng dao còn thô vụng của bà đã làm tôi chú ý. Những nếp nhăn trên trán, vết hằn sâu già cỗi hoặc đôi chân mộc của bà luôn có ý nghĩa trong suy nghĩ sáng tác của tôi”. Thế nhưng chuyện chọn người mẫu già đã làm một cô gái người dân tộc còn trẻ trong làng chú ý.

Họa sĩ Thanh Sơn kể lúc anh đến đón bà cụ người mẫu ra xưởng vẽ ở thành phố Pleiku, cô gái người Bana gọi anh lại bảo chờ. Một lát, cô bước ra trên mặt tô son, phấn lòe loẹt… Họa sĩ Thanh Sơn chưa hiểu chuyện gì thì cô bảo “cho mình làm người mẫu với, mình thích được vẽ lắm!” Một sự hiểu lầm về nghề người mẫu đến cười ra nước mắt!

Với đồng lương nhỏ nhoi chắt chiu nhọc nhằn hàng tháng, họ cũng là những người mẫu, nhưng là những người mẫu trong bóng tối, không phấn son, không thời trang dưới ánh đèn màu. Đó là những người lao động nghèo, phần đông chọn nghề người mẫu như một kế sinh nhai nhất thời. Như nhận định của các họa sĩ, bằng cái nhìn đồng cảm chân tình với đối tượng nghệ thuật của mình: “Nghề mẫu hiện nay chưa được trân trọng và đánh giá đúng mức…”. 

KIM ỬNG