Gìn giữ di sản văn hóa vùng biển
Theo ông Trần Anh Thiện, Phó Giám đốc Bảo tàng - Thư viện Bà Rịa - Vũng Tàu, đời sống của người dân phía Đông TPHCM gắn bó mật thiết với biển, từ đó hình thành nên những nét sinh hoạt văn hóa – tín ngưỡng đặc trưng. Nhiều lễ hội truyền thống tại đây đã được gìn giữ và phát triển qua nhiều thế hệ. Đặc biệt, ba lễ hội tiêu biểu gồm: Nghinh Ông Thắng Tam, Dinh Cô và giỗ bà Phi Yến đã được công nhận là Di sản văn hóa phi vật thể cấp quốc gia.
Lễ hội Nghinh Ông Thắng Tam (Phường Vũng Tàu) diễn ra từ ngày 16 đến 18-8 âm lịch hằng năm, với phần lễ chính là rước Ông từ ngoài khơi về đình.
Ông Lê Quang Dương, Phó Ban tế tự Đình Thắng Tam, cho biết lễ hội không chỉ là sự kiện văn hóa - tín ngưỡng quan trọng của ngư dân, mà còn mang ý nghĩa kết nối quá khứ với hiện tại, khơi dậy niềm tự hào, lòng tin và ý thức bảo tồn giá trị văn hóa biển. Những năm gần đây, lễ hội đã vượt ra khỏi phạm vi cộng đồng ngư dân, thu hút đông đảo người dân và du khách thập phương tham dự.
Trong khi đó, lễ giỗ bà Phi Yến được tổ chức ngày 17 và 18-10 âm lịch tại An Sơn miếu (đặc khu Côn Đảo) – điểm đến tâm linh nổi tiếng. Điểm độc đáo của lễ hội là nghi thức rước bài vị Hoàng tử Hội An – con trai bà Phi Yến – vào chiều 17-10 âm lịch. Ngoài phần lễ trang nghiêm, phần hội diễn ra sôi nổi với nhiều hoạt động cộng đồng, thu hút cư dân địa phương và du khách.
Lễ hội Dinh Cô (xã Long Hải) diễn ra từ ngày 10 đến 12-2 âm lịch được xem là lễ hội biển lớn nhất khu vực Nam bộ. Vào đêm trước chính lễ, hàng trăm ghe thuyền neo đậu trước Dinh Cô, hướng mũi thuyền về đất liền để dâng hương. Đến ngày chính lễ, đoàn thuyền quay đầu ra biển, dẫn đầu là chiếc ghe của ngư dân “đi biển giỏi nhất” trong năm. Bên cạnh đó là các trò chơi dân gian truyền thống như đua thuyền thúng, bắt lươn, hò bả trạo… tạo nên không khí lễ hội sôi động, giàu bản sắc.
Đưa lễ hội vào sản phẩm du lịch
Theo thống kê, khu vực phía Đông TPHCM hiện có khoảng 12 lễ hội truyền thống lớn nhỏ, thể hiện sự giao thoa văn hóa của cả ba miền Bắc – Trung – Nam. Đây không chỉ là đời sống tinh thần của cộng đồng cư dân địa phương, mà còn là “chất liệu vàng” để phát triển du lịch văn hóa – tâm linh.
Ông Phạm Ngọc Hải, Phó Chủ tịch Hiệp hội Du lịch TPHCM, nhận định: Các di sản phi vật thể, đặc biệt là các lễ hội truyền thống, là nguồn tài nguyên quý để xây dựng sản phẩm du lịch đặc sắc. Khai thác các giá trị này không chỉ gia tăng trải nghiệm tinh thần cho du khách, mà còn mở ra hướng phát triển bền vững cho ngành du lịch thành phố.
Hiện nay, Sở Du lịch TPHCM đã đưa các lễ hội lớn tại khu vực phía Đông vào lịch trình tham quan, phối hợp với doanh nghiệp du lịch xây dựng tour tuyến, đồng thời phối hợp với ngành văn hóa và các chuyên gia để xây dựng bảng thuyết minh chi tiết về giá trị lịch sử - văn hóa của từng di sản, phục vụ du khách trong nước và quốc tế.
Ông Lê Hồng Tú, Giám đốc Công ty TNHH Du lịch cộng đồng và tổ chức sự kiện BT Tour, cho rằng: “Việc phát huy giá trị văn hóa biển, trong đó có lễ hội dân gian, là lợi thế cạnh tranh để xây dựng sản phẩm du lịch mang đậm dấu ấn bản địa. Đây sẽ là một mũi nhọn trong định hướng phát triển du lịch bền vững tại TPHCM, đặc biệt là khu vực phía Đông”.
Tuy vậy, các chuyên gia cũng nhận định, việc khai thác lễ hội truyền thống vào phát triển du lịch là thách thức không nhỏ. Điều này đòi hỏi chiến lược bài bản, chính sách rõ ràng và sự phối hợp chặt chẽ giữa cơ quan quản lý, cộng đồng địa phương và doanh nghiệp, nhằm bảo tồn bền vững di sản văn hóa, đồng thời tạo ra sản phẩm du lịch hấp dẫn, giàu giá trị.
