Đó là đêm thơ Những câu thơ viết nên hình đất nước do Tổng cục Chính trị Quân đội Nhân dân Việt Nam chỉ đạo, Tạp chí Văn nghệ Quân đội phối hợp Viện Nghiên cứu phát triển Phương Đông thực hiện. Đây cũng là một trong những hoạt động văn hóa nghệ thuật chào mừng 80 năm Cách mạng Tháng Tám và Quốc khánh 2-9.
1. Trong thời gian làm báo và cho đến tận nay, tôi thường xuyên gắn bó với việc xây các đền thờ, tìm mộ và tổ chức các sự kiện văn hóa tâm linh gắn với liệt sĩ. Và kinh nghiệm cá nhân là mỗi khi khởi công hay khánh thành các công trình tâm linh ấy, trời thường có mây đen vần vũ, sầm sập đổ mưa. Những khi đó, dù ở nơi đỉnh Trường Sơn mây phủ, hay giữa Đồng Tháp Mười ngập nước, chúng tôi đều lập bàn thờ các anh hùng liệt sĩ.
Trước bàn thờ, chúng tôi gửi lời khấn đến các anh, rằng đến giờ khai mạc, truyền hình trực tiếp, xin hãy giúp ngừng mưa để đồng bào cả nước và bà con ta ở nước ngoài chứng kiến trọn vẹn sự kiện văn hóa nghĩa tình tri ân những người có công với đất nước. Và hầu như lần nào, đến phút chương trình bắt đầu, trời lại lặng mưa, tôi nhớ đó là lần khánh thành đền thờ liệt sĩ ở Long Khốt (tỉnh Tây Ninh); Long Đại (tỉnh Quảng Bình), Ka Ròng (tỉnh Quảng Trị); Ngọc Hồi (tỉnh Quảng Ngãi); Rừng Sác (TPHCM)…
Trung tuần tháng 8 vừa qua, trước giờ mở màn đêm thơ Những câu thơ viết nên hình đất nước (kịch bản: NSND Cao Hữu Nhạc; đạo diễn: NSND Hữu Từ), được tổ chức bên bờ biển Tuy Hòa (tỉnh Đăk Lăk), gần ngay vịnh Vũng Rô - nơi cách đây hơn nửa thế kỷ những “con tàu không số” chi viện cho cách mạng miền Nam đã cập bến, thì trời sầm sập đổ mưa. Cơn mưa dữ dội khiến những người thực hiện chương trình đứng ngồi không yên, nếu mưa tiếp tục kéo dài, đêm thơ có nguy cơ phải hủy bỏ.
Đại tá - nhà văn Nguyễn Bình Phương, Tổng Biên tập Tạp chí Văn nghệ Quân đội và Đại tá - nhà văn Trình Quang Phú, Viện trưởng Viện nghiên cứu phát triển Phương Đông, những người tổ chức sự kiện này, không khỏi bồn chồn lo lắng. Nhà văn Nguyễn Bình Phương nói như tự trấn an mình: “Nắng mưa là việc của trời/ Nước mắt khóc bạn của người hôm nay…”.
Tôi lại theo nếp cũ, đứng trước biển khấn các anh: “Các đồng chí xin hãy ủng hộ chúng tôi, để mưa ngừng rơi, để đồng chí, đồng bào có thể cùng thưởng thức đêm thơ tưởng nhớ đến các anh, những người con ưu tú đã hy sinh cho Tổ quốc, nhân dịp kỷ niệm 80 năm Ngày Bác Hồ đọc Tuyên ngôn độc lập”. Lạ lùng thay, đúng 20 giờ, khi chương trình trực tiếp bắt đầu, trời ngừng mưa, gió ngừng vật vã, chỉ có tiếng sóng biển rì rào như lời người thiên cổ.
2. Đêm thơ hôm ấy diễn ra đầy xúc động, những vần thơ như chạm tới trái tim và lấy đi nước mắt của rất nhiều khán giả. Trong suốt gần 2 giờ, các nghệ sĩ nổi tiếng: NSND Tự Long, NSND Hồng Hạnh và các nghệ sĩ của Đoàn Nghệ thuật Sao Biển… đã gửi tới người xem những vần thơ da diết đi cùng năm tháng của các nhà thơ thời đại Hồ Chí Minh như: Tố Hữu, Nguyễn Đình Thi, Chính Hữu, Hữu Loan, Huỳnh Văn Nghệ, Nguyễn Khoa Điềm, Phạm Tiến Duật, Nguyễn Mỹ, Nguyễn Đức Mậu…
Một sinh viên Trường Đại học Phú Yên nói với tôi trong nước mắt: “Con đã từng đọc những bài thơ này, nhưng hôm nay, trong không gian này, nghe lại những vần thơ, con lại càng thấm thía giá trị của độc lập tự do mà các thế hệ ông cha đã hy sinh, cống hiến biết bao nhiêu mới có được. Càng cảm nhận được con đường mà chúng con sẽ đi tiếp, con đường Bác Hồ và các bậc tiền bối đã chọn”.
Đêm thơ khép lại, chúng tôi, những người lính của một thời, những nghệ sĩ, khán giả lại ngồi quây quần bên nhau, đọc cho nhau nghe những câu thơ mới, kể cho nhau nghe những câu chuyện hồi ức. Tôi quay sang trò chuyện với Đại tá - nhà văn Trình Quang Phú, người góp phần làm nên đêm thơ, rằng đêm thơ này nên gọi là đêm thơ “Tứ Thủy”.
Trong đó, thủy thứ nhất là đêm thơ diễn ra ngay cạnh vịnh Vũng Rô, một địa danh đã đi vào lịch sử. Thủy thứ hai là sân khấu thiết kế ngay trên một hồ nước bán nguyệt, giống như cách các nhà thơ thời cổ hẹn nhau ngắm trăng, ngâm thơ. Thủy thứ ba chính là cơn “mưa rừng bão biển” trước giờ chương trình bắt đầu, dù gây nhiều lo lắng nhưng cũng có phần giúp xóa đi không khí oi bức, làm sạch bầu trời. Và thủy thứ tư là nước mắt của cả người diễn lẫn người xem khi những bài thơ đi cùng năm tháng đã gợi nhớ về những ký ức hào hùng và oanh liệt, thấm đẫm máu xương bao thế hệ.
Nghe đến đó, NSND Tự Long, người đã thể hiện bài thơ Hồn bay lên hóa linh khí quốc gia trong đêm thơ, bỗng ngẫu hứng ngâm nga những câu thơ mà trước đó anh vừa biểu diễn trên sân khấu, những vần thơ chẳng hiểu sao lại thật hợp với không khí đêm nay, nơi sóng biển Tuy Hòa đang rì rào ngoài kia: “Nước mắt của trời hay nước mắt của người đang sống/ Âm vang từ đền thờ tiếng chuông tiếng trống/ Và đồng đội tôi trò chuyện thâu đêm…”.
Đêm thơ “Tứ Thủy” thật linh thiêng!
