Đồng bào A Lưới thoát nghèo nhờ dệt truyền thống

Dệt truyền thống - di sản văn hóa phi vật thể quốc gia

Dệt Dèng là nghề truyền thống lâu đời của đồng bào Tà Ôi, sau này, nghề được các dân tộc Pa Cô, Vân Kiều sinh sống trên địa bàn các xã A Lưới 1, A Lưới 2, A Lưới 3 và A Lưới 4 cùng phát triển, trở thành loại hình sản xuất thủ công độc đáo. Các công đoạn và sản phẩm của dệt Dèng có những đặc trưng riêng, khác biệt với vải thổ cẩm ở những nơi khác.

Từ những sợi bông rừng mộc mạc được nhuộm bằng màu vàng, đen, xanh lấy từ cây lá bản địa, khi qua đôi bàn tay khéo léo của người phụ nữ vùng cao, những tấm Dèng trở thành những sản phẩm có giá trị. Điểm khác biệt nhất, cũng là "linh hồn" của Dèng nằm ở kỹ thuật đính hạt cườm trực tiếp lên mặt vải. Những hạt cườm nhỏ lấp lánh vừa tạo độ nổi, vừa khiến cho mỗi tấm Dèng mang vẻ đẹp đặc trưng của núi rừng, con người nơi đây.

Nghệ Nhân Mai Thị Hợp, người sáng lập HTX Thổ cẩm xanh AzaKooh từ năm 2012 chia sẻ, trong đời sống người Tà Ôi, tấm Dèng không đơn thuần là mảnh vải. Đó còn là lễ vật trong những dịp trọng đại, là trang phục thiêng liêng trong lễ hội, là biểu tượng của sự khéo léo và lòng tự hào dân tộc. Giá trị vật chất và tinh thần hòa làm một, khiến nghề dệt Dèng trở thành phần không thể thiếu trong đời sống cộng đồng người dân nơi này.

“Nghề dệt Dèng được công nhận là Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia vào năm 2016 không chỉ là một nghề truyền thống mà còn là hồn cốt văn hóa, được truyền lại từ thế hệ này qua thế hệ khác. Qua đó, góp phần tạo điều kiện thuận lợi để người dân và chính quyền địa phương tiếp tục bảo tồn, khai thác và phát huy giá trị của loại hình di sản này”, nghệ nhân Mai Thị Hợp cho biết.

Tại các xã miền núi A Lưới hiện nay có nhiều hợp tác xã, cùng các cơ sở dệt Dèng đang hoạt động, thu hút hàng trăm lao động. Mô hình hợp tác xã đã giúp nghề dệt Dèng bước qua lối sản xuất nhỏ lẻ, chuyển sang quy trình chuyên nghiệp: nhận đơn hàng, thiết kế mẫu, kiểm soát chất lượng, giao sản phẩm. Nhờ vậy, người dân đã bớt đi phần nào nỗi lo về đầu ra, chỉ tập trung cho từng đường kim, mũi dệt.

Nổi bật trong số đó là HTX Thổ cẩm xanh AzaKooh do nghệ nhân Mai Thị Hợp sáng lập năm 2012. Từ 16 thành viên ít ỏi lúc ban đầu, HTX nay đã có hơn 100 thành viên, với hàng chục người làm nghề thường xuyên. Không chỉ đắm mình sáng tạo trong từng tấm Dèng, người phụ nữ Tà Ôi này còn kiên trì truyền nghề cho lớp trẻ, giữ lửa nghề theo cách bền vững nhất.

Nghệ nhân Mai Thị Hợp, Giám đốc HTX Thổ cẩm xanh AzaKooh cho biết, những sản phẩm Dèng của các chị em vùng cao đã được tiêu thụ ở nhiều địa phương trong nước, giới thiệu quảng bá tại các sự kiện lễ hội, hội chợ thương mại, chương trình văn hóa - du lịch… Ngoài các tấm Dèng thì loại vải thổ cẩm này còn được sáng tạo thành các mặt hàng lưu niệm, phù hợp với nhu cầu của thị trường, đặc biệt là du khách như: túi xách, ví, khăn choàng, giày dép, áo dài, váy… với mức giá chỉ vài chục đến vài trăm ngàn đồng. Còn những tấm Dèng truyền thống vẫn giữ được sức hút riêng sẽ có giá vài trăm ngàn, thậm chí hàng triệu đồng. Việc đa dạng hóa sản phẩm từ Dèng đã góp phần đáp ứng nhu cầu của thị trường, mang lại sự bền vững cho việc phát triển nghề truyền thống.

Sinh kế cho người dân thoát nghèo

Trong tất cả các ngành nghề truyền thống của đồng bào các tộc ít người sinh sống ở khu vực miền núi A Lưới, dệt Dèng của người Tà Ôi hình thành và phát triển sớm nhất. Ngoài thời gian canh tác nương rẫy, phụ nữ Tà Ôi thường ngồi bên khung cửi miệt mài dệt Dèng.

Trải qua hàng trăm năm, nghề dệt Dèng được người Tà Ôi gìn giữ và lưu truyền; họ tự tìm kiếm nguyên liệu để dệt nên những tấm zèng đa màu sắc, họa tiết hoa văn độc đáo. Hiện ở A Lưới đã có nhiều hợp tác xã sản xuất Dèng quy mô lớn như ở thị trấn A Lưới, các xã A Đớt, Nhâm và A Roàng. Những tấm Dèng giờ đây không chỉ phục vụ nhu cầu may mặc mà còn là nguyên liệu tạo ra những mặt hàng lưu niệm. Thu nhập của mỗi gia đình được cải thiện, với mức tăng bình quân 1,5 - 2 triệu đồng/tháng từ việc bán Dèng.

Bên cạnh đó, Dèng cũng được đưa vào các tour du lịch cộng đồng, trong đó du khách được trực tiếp trải nghiệm dệt vải, nghe kể chuyện bản làng, mua sản phẩm thủ công ngay tại nhà dân. Đây là mô hình tạo thu nhập kép, vừa giữ nghề, vừa phát triển kinh tế tại chỗ.