Hoa lửa Vĩnh Lộc - ký ức bất tử

Mắt xích hậu cần, biểu tượng lòng dân

Theo PGS-TS Hà Minh Hồng, Phó Chủ tịch Hội Khoa học Lịch sử TPHCM, xã Vĩnh Lộc từng là một trong những nơi ém quân lớn của lực lượng giải phóng. Hàng ngàn quân thuộc Sư đoàn 9 chủ lực miền, tiểu đoàn 6 Bình Tân cùng nhiều đơn vị phân khu trú đóng ở bưng Láng Sấu, trong vườn tược của bà con. Chi bộ xã Vĩnh Lộc đã huy động hơn 400 nam nữ thanh niên, lập 3 đoàn dân công hỏa tuyến. Nhiệm vụ của các dân công là gánh gạo, thồ đạn, tải thương, mở đường, đào hầm, nuôi giấu cán bộ… suốt chiều dài trên 20km từ kênh Xáng An Hạ, hương lộ 80, len lỏi qua chốt chặn xe tăng, bộ binh Mỹ, dưới ánh pháo sáng và tầm quần thảo của trực thăng vũ trang…

Đêm 15-6-1968 (nhằm ngày 20 tháng 5 âm lịch), một đoàn 55 dân công vượt đồng bưng xuống Đức Hòa (Long An) để tải đạn vào Sài Gòn. Khi đến khu vực Láng Cát, đoàn bị máy bay trực thăng Mỹ phát hiện, rọi đèn và nã rocket dữ dội. Trận tập kích ác liệt ấy đã cướp đi 32 sinh mạng dân công, trong đó có 25 nữ, 7 nam, phần lớn tuổi đời mới mười tám, đôi mươi. Ngay trong đêm, bà con Vĩnh Lộc bất chấp hiểm nguy, ra đồng cứu thương và đưa hài cốt con em về an táng. Từ đó, người dân nhắc nhớ về sự kiện đêm ấy bằng từ “Đêm trắng Vĩnh Lộc”. Sự hy sinh bi tráng ấy khẳng định vai trò sống còn của lực lượng dân công hỏa tuyến - mắt xích hậu cần giữa căn cứ ngoại thành và chiến trường nội đô.

TS Nguyễn Thị Hoài Hương, Viện Nghiên cứu phát triển TPHCM, nhận xét: Vĩnh Lộc cung cấp một chứng tích độc đáo về mạng lưới hậu cần ven đô trong Mậu Thân 1968. Nếu Củ Chi và Rừng Sác là căn cứ, Dinh Độc Lập và Tân Sơn Nhất là mục tiêu, thì Vĩnh Lộc chính là tuyến vận chuyển nối liền hai không gian ấy. Đây là biểu tượng rõ nét của “thế trận lòng dân”, khi cả nội đô và ngoại thành cùng góp sức cho cuộc tổng tiến công lịch sử.

Năm 2005, UBND TPHCM đã công nhận Khu Di tích Dân công hỏa tuyến Vĩnh Lộc Mậu Thân 1968 là Di tích Lịch sử - Văn hóa cấp thành phố. Nơi đây không chỉ là điểm tưởng niệm, mà còn là nguồn tư liệu sống động giáo dục truyền thống cho thế hệ trẻ. “Việc thành phố đặt tên đường Nữ Dân Công ở ngay Vĩnh Lộc càng cho thấy ký ức lịch sử vẫn tiếp nối trong không gian đô thị hôm nay. Với giá trị đặc biệt về lịch sử, nhân chứng và giáo dục, cùng cơ sở khoa học và thực tiễn vững chắc, Khu di tích Dân công hỏa tuyến Vĩnh Lộc hoàn toàn xứng đáng được nâng hạng thành Di tích lịch sử cấp quốc gia. Đây không chỉ là sự tri ân những người đã ngã xuống trong “Đêm trắng Vĩnh Lộc”, mà còn là nền tảng để phát huy giá trị di sản trong sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc hôm nay”, TS Nguyễn Thị Hoài Hương phân tích.

Tiềm năng du lịch ký ức

Tại Khu Di tích Dân công hỏa tuyến Vĩnh Lộc Mậu Thân 1968, hàng năm vào ngày 20 tháng 5 âm lịch, chính quyền xã Vĩnh Lộc A, huyện Bình Chánh, TPHCM (nay là xã Vĩnh Lộc, TPHCM) phối hợp với thân nhân liệt sĩ, học sinh địa phương và các đoàn thể tổ chức lễ giỗ tập thể cho 32 dân công. Đây là một trong số ít di tích tại TPHCM vẫn còn duy trì hình thức lễ giỗ cộng đồng mang đậm màu sắc dân gian, gắn kết tình cảm và yếu tố tâm linh. Lễ giỗ không chỉ là nghi thức tưởng niệm, mà còn là không gian giao thoa giữa ký ức lịch sử và văn hóa truyền thống, nơi cộng đồng địa phương tái hiện và diễn giải quá khứ theo cách riêng của mình.

Những thực hành ký ức văn hóa như vậy có vai trò quan trọng trong việc lưu giữ và truyền tải ký ức tập thể qua nhiều thế hệ. Nghi lễ này đồng thời thể hiện mối liên kết bền chặt giữa người sống và người đã khuất, vốn là đặc điểm nổi bật trong văn hóa tưởng niệm Việt Nam. Có thể thấy, không gian di tích là nơi lưu giữ dấu tích lịch sử và là một phần bản sắc của địa phương, góp phần khẳng định sự tiếp nối của truyền thống yêu nước trong bối cảnh đô thị hóa.

Trong dòng chảy biến đổi nhanh của đời sống đương đại, lễ giỗ và khu di tích trở thành ký ức truyền thống để người dân địa phương tìm thấy sự ổn định văn hóa và căn tính cộng đồng giữa cuộc sống hiện đại. Trong bối cảnh du lịch Việt Nam đang chuyển dịch từ tăng trưởng số lượng sang chú trọng nâng cao chất lượng, việc tìm kiếm những nguồn lực du lịch đặc thù đã trở nên cấp thiết.

TS Võ Thị Ánh Tuyết, Giảng viên Trường Đại học Khoa học xã hội và Nhân văn, Đại học Quốc gia TPHCM, chia sẻ: Trong lĩnh vực du lịch di sản, khái niệm war memory tourism, battlefield tourism hoặc memory-of-war tourism (được hiểu chung là du lịch ký ức - PV) được dùng để chỉ trải nghiệm của du khách tại các điểm gắn với ký ức chiến tranh, nơi di tích không chỉ là hiện vật tĩnh mà là không gian đối thoại giữa quá khứ và hiện tại. Đặt trong bối cảnh này, Khu di tích Dân công hỏa tuyến Vĩnh Lộc Mậu Thân 1968 có thể xem là một minh chứng tiêu biểu. Không chỉ phản ánh ký ức cộng đồng gắn với chiến tranh, di tích còn mở ra cơ hội định hình một mô hình phát triển du lịch ký ức - cách mạng vừa mang tính tưởng niệm, vừa nuôi dưỡng tinh thần hòa bình, đồng thời hài hòa giữa bảo tồn di sản và phát triển bền vững trong tiến trình đô thị hóa.