Không để trống mặt trận niềm tin

Lòng tốt trở thành công cụ cho cái xấu

Mới đây, Nguyễn Mạnh Tuân, một Facebooker có hàng chục ngàn lượt theo dõi, từng được tung hô là “thầy giáo nhân ái”, đã bị Công an tỉnh Điện Biên khởi tố, bắt tạm giam vì chiếm đoạt tiền quyên góp hơn 140 triệu đồng. Trên mạng xã hội, Tuân liên tục đăng tải các bài viết kêu gọi ủng hộ người nghèo, trẻ em vùng cao và người bệnh có hoàn cảnh khó khăn, kèm theo những hình ảnh, lời lẽ đầy xúc động nhằm kêu gọi lòng trắc ẩn… Đây không chỉ là một vụ án hình sự, mà còn là một cú đánh mạnh vào niềm tin về sự tử tế của xã hội. Trường hợp như Nguyễn Mạnh Tuân không phải hiếm, thời gian qua đã xuất hiện nhiều cá nhân, tổ chức lợi dụng hoạt động “thiện nguyện cá nhân” để kêu gọi quyên góp trái phép, chiếm đoạt tài sản hoặc đánh bóng tên tuổi. Dưới các bài báo phản ánh hành vi này, nhiều độc giả bày tỏ bản thân mất niềm tin vào hoạt động thiện nguyện, sợ hãi khi phải đặt lòng tốt không đúng chỗ.

Theo luật sư Đỗ Thành Trung (Đoàn Luật sư TPHCM), mọi hoạt động thiện nguyện phải bảo đảm sự minh bạch, trung thực và đúng mục đích sử dụng. Nghị định số 93/2021/NĐ-CP quy định rõ: cá nhân, tổ chức vận động quyên góp phải đăng ký, công khai kế hoạch và kết quả sử dụng nguồn tiền. Nếu vi phạm ở mức độ nhẹ, người thực hiện hành vi vi phạm có thể bị xử phạt vi phạm hành chính với mức phạt 2-3 triệu đồng. Trường hợp nghiêm trọng, hành vi chiếm đoạt tiền từ thiện sẽ bị truy cứu trách nhiệm hình sự về tội “Lừa đảo chiếm đoạt tài sản”. Khung hình phạt cao nhất là 12 đến 20 năm tù hoặc tù chung thân, nếu số tiền chiếm đoạt từ hoạt động từ thiện vượt quá 500 triệu đồng.

Không dừng ở chế tài pháp lý, luật sư Đỗ Thành Trung nhấn mạnh yếu tố đạo đức và trách nhiệm xã hội trong hành vi làm thiện nguyện: “Lòng tốt chỉ thực sự có ý nghĩa khi được đặt trong giới hạn của sự minh bạch. Ai muốn cứu người, hãy cứu bằng cách đúng luật, đúng quy trình, vì nếu không thì lòng tốt vô tình trở thành công cụ cho cái xấu”. Cơ quan quản lý nên tăng cường kiểm tra, giám sát và xử lý nghiêm các hành vi lợi dụng danh nghĩa thiện nguyện để trục lợi. Song song đó, việc đẩy mạnh tuyên truyền, hướng dẫn người dân cách nhận diện hoạt động thiện nguyện hợp pháp là rất cần thiết. Hệ lụy của những vụ “từ thiện trá hình” không chỉ là vài trường hợp lừa đảo cá nhân, mà là sự khủng hoảng niềm tin trong đời sống xã hội. Việc yêu cầu cá nhân, tổ chức đăng ký với cơ quan chức năng khi kêu gọi từ thiện là cần thiết nhằm đảm bảo tính minh bạch và trách nhiệm giải trình. “Mọi hoạt động thiện nguyện đều cần có sự giám sát của cộng đồng và pháp luật”, luật sư Đỗ Thành Trung nhấn mạnh. Ông đề xuất cơ quan quản lý nên xây dựng thủ tục đăng ký đơn giản, trực tuyến, tạo điều kiện cho người dân làm việc thiện đúng quy định, tránh tình trạng hành chính hóa nhưng vẫn bảo đảm kiểm soát hiệu quả.

Làm thiện nguyện có trách nhiệm

Lòng tin là tài sản quý nhất của xã hội. Mỗi vụ việc gian dối trong thiện nguyện không chỉ làm mất tiền của người đóng góp, mà còn khiến cộng đồng nghi ngờ nhau. Khi người dân bắt đầu thờ ơ với những lời kêu gọi giúp đỡ thật, đó là lúc tinh thần nhân ái, “lá lành đùm lá rách” bị lung lay. Do đó, theo nhiều chuyên gia, bên cạnh việc phát huy tinh thần “tương thân tương ái”, xã hội cần hình thành thói quen làm thiện nguyện có trách nhiệm. Người dân nên lựa chọn những kênh quyên góp chính thống, có sự giám sát rõ ràng, như Ủy ban MTTQ Việt Nam, Hội Chữ thập đỏ hoặc các quỹ từ thiện được cấp phép hoạt động. Việc kiểm chứng thông tin trước khi ủng hộ vừa tăng niềm tin cho cộng đồng, vừa góp phần ngăn chặn các hình thức trục lợi tiền từ thiện.

Trước đó, ngay từ cuối tháng 8, nhiều người dân và doanh nghiệp đã chủ động tìm đến Ban Vận động cứu trợ TPHCM (Ủy ban MTTQ Việt Nam TPHCM) để đóng góp, ủng hộ. Khi cơn bão số 10 qua đi với bao đau thương và mất mát, hưởng ứng lời kêu gọi của Ủy ban MTTQ Việt Nam TPHCM, chỉ sau 36 giờ phát động, đơn vị đã nhận được đăng ký từ 181 đơn vị với tổng số tiền hơn 35 tỷ đồng. Tính đến ngày 10-10, Ban Vận động Cứu trợ TPHCM đã tiếp nhận 6.438 lượt ủng hộ, với số tiền gần 60,2 tỷ đồng. Ban đã kịp thời chi hỗ trợ gần 47,3 tỷ đồng, trong đó hỗ trợ 56 hộ dân bị ảnh hưởng giông lốc tại Thành phố (5 triệu đồng/hộ); chuyển kinh phí hỗ trợ cho đồng bào bị thiệt hại do mưa, lũ gây ra tại các tỉnh Nghệ An (15 tỷ đồng), Đồng Tháp (1 tỷ đồng), Điện Biên (2,5 tỷ đồng), Sơn La (2,5 tỷ đồng), Hà Tĩnh (15 tỷ đồng), Quảng Trị (5 tỷ đồng), Ninh Bình (2 tỷ đồng), Thanh Hóa (2 tỷ đồng) và Hưng Yên (2 tỷ đồng)... Những chuyến xe nghĩa tình mang theo hàng hóa và kinh phí hỗ trợ được trao tận tay người dân, đã trở thành hình ảnh đẹp lan tỏa mạnh mẽ trong cộng đồng.

Theo bà Dương Thị Huyền Trâm, Trưởng Ban Công tác xã hội, Ủy ban MTTQ Việt Nam TPHCM, ngoài chức năng tuyên truyền, vận động, giám sát và phản biện xã hội, Ủy ban MTTQ Việt Nam TPHCM còn là đơn vị chủ lực trong việc vận động nhân dân thực hiện các phong trào, các cuộc vận động lớn trên cả nước. Một trong những điểm sáng được duy trì lâu dài chính là cuộc vận động “Vì người nghèo” - cuộc vận động có sức lan tỏa sâu rộng và bền bỉ nhất. TPHCM hiện duy trì 3 nguồn quỹ đặc thù mang đậm dấu ấn nghĩa tình “TPHCM vì cả nước, cùng cả nước”: Quỹ “Vì người nghèo”, Quỹ “Vì biển đảo quê hương, Vì tuyến đầu Tổ quốc” và nguồn cứu trợ thiên tai, dịch bệnh, sự cố... Tất cả đều được vận hành trên nền tảng tự nguyện, minh bạch và bằng niềm tin của người dân, doanh nghiệp, tổ chức tôn giáo cùng những người có uy tín trong cộng đồng.

Thực hiện Nghị định số 93/2021/NĐ-CP của Chính phủ về vận động, tiếp nhận và phân phối các nguồn đóng góp tự nguyện, Ủy ban MTTQ Việt Nam TPHCM luôn công khai mọi khoản quyên góp, dù lớn hay nhỏ, trên website và tại trụ sở, đồng thời cung cấp thông tin đầy đủ cho báo chí. Việc công khai, minh bạch ấy không chỉ bảo đảm tính pháp lý mà còn củng cố niềm tin xã hội, giúp lòng tốt không bị lợi dụng.

Song song đó, mỗi người dân cũng cần nâng cao “miễn dịch xã hội” - không chia sẻ, chuyển khoản chỉ vì xúc động nhất thời; tìm hiểu kỹ nguồn gốc lời kêu gọi; gửi lòng tin vào đúng địa chỉ đáng tin cậy. Lòng tốt chỉ có giá trị khi đi cùng sự tỉnh táo và trách nhiệm.