Tại hội thảo, GS Phong Lê nêu thực tế đáng suy ngẫm: Giữa lúc phê bình văn học yếu tính chuyên nghiệp nhất thì đời sống sáng tác lại bề bộn nhất. Không thể đếm xuể có bao nhiêu cuộc thi đã được tổ chức, không thể đếm xuể số lượng thơ, truyện, tiểu thuyết, phê bình, tiểu luận… được in ra. Cái in ra thì nhiều, nhưng đến được với bạn đọc là bao nhiêu?.
Theo ông, văn hóa đọc hiện tồn tại trong sự cạnh tranh khốc liệt với văn hóa nghe, nhìn và mạng xã hội. “Có lẽ rồi cũng phải quen với việc nhiều bạn trẻ bỏ ra hàng triệu đồng xem trình diễn của các “sao” nhưng lại ngại ngần khi chi 50.000 đồng mua một cuốn sách”, ông nói.
GS Phong Lê cho rằng, văn hóa đọc đang phải cạnh tranh gay gắt với văn hóa nghe, nhìn và mạng xã hội. Con người nay từ bỏ bút giấy để tiếp cận “thế giới phẳng” qua bàn phím, khiến văn hóa phê bình theo nghĩa cổ điển dần thu hẹp. Ông nhận định, nguyên nhân không phải do giới phê bình thiếu người tài hay sáng tác kém, mà bởi thế hệ sáng tác trẻ có nhiều kênh tiếp cận công chúng nhanh, rộng nhờ công nghệ và truyền thông mạng. “Nếu phê bình không còn giữ vai trò định hướng như trước, nó phải biến đổi để thích ứng, trở thành một giao hảo tri kỷ giữa người viết và người đọc”, GS Phong Lê khẳng định.
TS Đặng Xuân Thanh, Phó Chủ tịch Viện Hàn lâm khoa học xã hội Việt Nam, khẳng định lý luận và phê bình vẫn là bộ phận quan trọng đồng hành cùng sáng tác và công chúng, góp phần định hướng tư tưởng, thẩm mỹ và xây dựng nền tảng tinh thần xã hội. Tuy nhiên, ông cho rằng để không bị tụt hậu, giới nghiên cứu, phê bình cần chủ động ứng dụng công nghệ số, mở rộng không gian học thuật, thúc đẩy đối thoại và gắn kết với đời sống đương đại.
TS Vũ Thị Thu Hà, Chủ nhiệm đề tài nghiên cứu, nhấn mạnh yêu cầu phải “tái xác lập mối quan hệ giữa lý luận, phê bình, sáng tác và công chúng” trong bối cảnh toàn cầu hoá và chuyển đổi số. Theo bà, 40 năm qua, phê bình văn học Việt Nam đã tiếp thu nhiều thành tựu lý luận thế giới, song còn thiếu những công trình có tính hệ thống và khái quát cao, trong khi ảnh hưởng của mạng xã hội đang làm thay đổi thói quen tiếp nhận và thị hiếu thẩm mỹ.
Hội thảo thu hút hơn 30 tham luận của các nhà khoa học, tập trung phân tích thực trạng, nguyên nhân và giải pháp phát triển lý luận, phê bình văn học trong giai đoạn mới. Các ý kiến thống nhất rằng, để khôi phục vị thế, phê bình phải vừa giữ được bản chất học thuật, vừa linh hoạt thích ứng với ngôn ngữ, không gian và nhịp sống của thời đại số.
