Tìm hiểu về doanh nhân Việt nửa đầu thế kỷ XX qua hai biểu tượng "rồng đen" và "voi đỏ"

Tác giả Võ Phúc Toàn quê ở xã Củ Chi (TPHCM), hiện đang học tập và công tác tại khoa Lịch sử, Trường ĐH KHXH và NV - ĐHQG TPHCM. Hướng nghiên cứu chủ yếu về kinh tế, xã hội Việt Nam thời kỳ thuộc địa. Ấn phẩm Rồng đen - Voi đỏ là cuốn sách đầu tay của anh. Sách dày 280 trang, gồm 2 phần chính: Doanh nhân Việt Nam trên trường kinh tế nửa đầu thế kỷ XX và Dấu ấn hiện đại hóa trong sinh hoạt kinh tế, hoạt động xã hội và chính trị của doanh nhân Việt Nam.

“Voi đỏ” là biểu tượng gắn liền với thương hiệu nước mắm Liên Thành ra đời năm 1906, đến nay vẫn còn hiện diện trong đời sống kinh tế Việt Nam đương đại. Còn “Rồng đen” là nhãn hiệu của Công ty Háo Vĩnh, lựa chọn việc buôn bán các mặt hàng nhập khẩu từ Pháp, trong đó tiêu biểu nhất là việc đưa hình ảnh con rồng Việt Nam lên nhãn hiệu xà bông Marseille. Tuy bán hàng nhập khẩu từ Pháp nhưng Nguyễn Háo Vĩnh (Giám đốc Công ty Háo Vĩnh) đã chú ý thay đổi mẫu mã sản phẩm, nỗ lực cải tiến nhãn hiệu kinh doanh của công ty để thích ứng với tâm hồn người Việt. Điều này phản ánh những nỗ lực của người Việt để đạt hiệu quả cao nhất cũng như cải thiện vị thế của họ trên trường kinh tế.

Trong cuốn sách này, tác giả Võ Phúc Toàn đưa người đọc trở về bối cảnh đất nước ta ở nửa cuối thế kỷ XIX, khi cuộc xâm lược của thực dân Pháp đã khiến nước ta mất độc lập, trở thành thuộc địa của Pháp ở Đông Dương. Thế hệ doanh nhân Việt trong giai đoạn này xích lại gần nhau, chia sẻ và định hướng mục tiêu chung: Độc lập và sự phồn vinh, cá nhân và dân tộc Việt. Đây không chỉ là một “hàn thử biểu” cho lòng yêu nước, phong trào giải phóng dân tộc ở Việt Nam mà còn đánh dấu một quá trình chuyển đổi mạnh mẽ về kinh tế - xã hội.

Mặc dù vậy, biến cố này cũng mở ra một thời kỳ du nhập kinh doanh chủ nghĩa tư bản vào một nền kinh tế thuần túy nông nghiệp. Đặc biệt, sự xuất hiện của các thương nhân người Hoa mới và trước đó, đã hòa vào dòng chảy của đời sống kinh tế - xã hội, trở thành một phần lịch sử của cộng đồng các dân tộc ở Việt Nam.

Trong quá trình này, với sự thức tỉnh của các doanh nhân đã tạo nên một làn sóng, một sự thay đổi trong tư duy kinh tế của người Việt, để rồi một loạt các doanh nghiệp lớn nhỏ lần lượt ra đời như: Hãng tàu của Bạch Thái Bưởi, Quảng Hưng Long, nước mắm Vạn Vân, nước mắm Liên Thành, “Xà bông Cô Ba - Savon Việt Nam” (Công ty Trương Văn Bền và các con), hãng sơn Résistanco, Đồng Lợi Tế, Đồng Lợi…

Cùng với đó, lớp doanh nhân đầu tiên trong lịch sử như: Lương Khắc Ninh, Bạch Thái Bưởi, Lương Văn Can, Nguyễn Trọng Lội, Trương Văn Bền, Nguyễn Háo Vĩnh, Nguyễn Sơn Hà… đã rất kiên cường trong cuộc tranh thương. Họ đã vượt qua chính mình để khẳng định, để tạo dựng nền tảng triết lý, đạo đức kinh doanh của người Việt. Họ đã làm nên hình ảnh mới của một đất nước không chịu sống quỳ.