Sáng 28-10, tiếp tục kỳ họp thứ 10, Quốc hội nghe đại diện Đoàn giám sát của Quốc hội trình bày báo cáo của Đoàn giám sát của Quốc hội về việc thực hiện chính sách, pháp luật về bảo vệ môi trường kể từ khi Luật Bảo vệ môi trường năm 2020 có hiệu lực thi hành và thảo luận ở hội trường về vấn đề này.
Có 3/5 chỉ tiêu đã vượt kế hoạch đặt ra cho năm 2025
Trình bày báo cáo giám sát về việc thực hiện chính sách, pháp luật về bảo vệ môi trường kể từ khi Luật Bảo vệ môi trường năm 2020 có hiệu lực thi hành, Tổng Thư ký Quốc hội - Chủ nhiệm Văn phòng Quốc hội Lê Quang Mạnh ghi nhận, Luật Bảo vệ môi trường 2020 là một bước đột phá về thể chế, chuyển đổi tư duy từ "quản lý ô nhiễm" sang "quản lý phát triển bền vững", đặt nền móng pháp lý cho kinh tế tuần hoàn, tài chính xanh và thị trường carbon.
Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ, các bộ, ngành và địa phương đã ban hành hơn 500 văn bản hướng dẫn thi hành luật. Các chủ trương lớn đã được thể chế hóa, quán triệt nguyên tắc môi trường là một trong ba trụ cột phát triển bền vững ("kinh tế - xã hội - môi trường"), và chuyển mạnh sang cơ chế quản lý môi trường bằng công cụ kinh tế với sự tham gia của toàn xã hội.
Nhờ đó, công tác bảo vệ môi trường đã có nhiều chuyển biến, đạt và vượt nhiều mục tiêu quan trọng đề ra tại Nghị quyết Đại hội XIII của Đảng. Việt Nam có 3/5 chỉ tiêu đã vượt kế hoạch đặt ra cho năm 2025, bao gồm: tỷ lệ thu gom và xử lý chất thải rắn sinh hoạt đô thị, tỷ lệ khu công nghiệp có hệ thống xử lý nước thải tập trung, và tỷ lệ che phủ rừng. Các nguồn thải lớn đã được kiểm soát chủ động và chặt chẽ, không để xảy ra sự cố môi trường lớn.
Ngân sách nhà nước chi cho sự nghiệp môi trường được bảo đảm không thấp hơn 1% tổng chi ngân sách nhà nước và tăng qua các năm (năm 2024 đạt 1,12%). Tốc độ gia tăng ô nhiễm, suy thoái môi trường đã được ngăn chặn, chất lượng môi trường từng bước cải thiện. Tỷ lệ thu gom, xử lý chất thải rắn sinh hoạt tăng (đạt 97,26% ở đô thị và 80,5% ở nông thôn hết năm 2024), giảm hình thức chôn lấp. Việc tái chế, tái sử dụng, tận dụng giá trị tài nguyên từ chất thải được tăng cường thông qua các hình thức như đồng xử lý trong lò nung xi măng…
Tình trạng ô nhiễm môi trường còn diễn biến phức tạp
Tuy nhiên, báo cáo cũng chỉ ra vẫn rất nhiều tồn tại, đặc biệt là ô nhiễm không khí (bụi mịn) tại các thành phố lớn (Hà Nội, TPHCM có thời điểm rơi vào nhóm đô thị ô nhiễm nhất thế giới). Vẫn còn 38/435 cơ sở gây ô nhiễm môi trường nghiêm trọng chưa hoàn thành xử lý triệt để (mục tiêu Nghị quyết Đại hội XIII là 100% cơ sở phải được xử lý đến năm 2025).
Hạ tầng kỹ thuật bảo vệ môi trường, nhất là trong thu gom, xử lý chất thải rắn sinh hoạt và nước thải, còn lạc hậu, chưa đáp ứng yêu cầu (chỉ khoảng 18% tổng lượng nước thải đô thị được thu gom, xử lý). Việc ban hành và triển khai các chính sách mới về phân loại, thu gom, vận chuyển, tái chế và xử lý chất thải rắn sinh hoạt chưa đúng lộ trình quy định và thiếu đồng bộ về hạ tầng.
Nêu rõ những nguyên nhân, theo báo cáo, nhận thức và ý thức trách nhiệm về tầm quan trọng của bảo vệ môi trường chưa đầy đủ; còn tư tưởng ưu tiên tăng trưởng kinh tế, thu hút đầu tư mà xem nhẹ bảo vệ môi trường. Hệ thống pháp luật còn chưa đồng bộ (như pháp luật về thuế, phí, ngân sách nhà nước). Việc ban hành, triển khai các chính sách mới về quản lý chất thải rắn sinh hoạt chưa đảm bảo đúng lộ trình.
Trong các nhiệm vụ, giải pháp đột phá, cấp bách và trung/dài hạn, đoàn giám sát đề nghị thống nhất nhận thức coi chi cho môi trường là đầu tư cho phát triển, đảm bảo an ninh môi trường.
Hướng đến mục tiêu đó, cần thiết lập cơ chế định giá tài nguyên và áp dụng triệt để nguyên tắc “Người gây ô nhiễm, sự cố và suy thoái môi trường phải chi trả, bồi thường thiệt hại, khắc phục, xử lý”. Đẩy mạnh phương thức quản lý nhà nước từ tiền kiểm sang hậu kiểm; cải cách thủ tục hành chính; phân cấp, phân quyền mạnh cho chính quyền địa phương; hoàn thiện và triển khai hiệu quả các công cụ kinh tế như trái phiếu xanh, tín dụng xanh để huy động nguồn lực tư nhân. Bố trí đúng, đủ và tăng dần chi ngân sách cho bảo vệ môi trường tương ứng với tốc độ tăng trưởng kinh tế.
