Chỉ nhìn ở ĐBSCL, các đợt triều cường liên tục tấn công, biến nhiều tuyến phố thành sông, gây tắc nghẽn giao thông, đảo lộn sinh hoạt, ảnh hưởng nghiêm trọng sinh kế người dân. Ở nhiều khu vực đô thị trong vùng, đỉnh triều đã lên mức kỷ lục trong vòng 30-40 năm qua. Trong khi đó, đỉnh lũ năm nay được cho là thấp hơn so với trung bình nhiều năm và theo các cơ quan dự báo thủy văn, mùa khô 2020-2021 vùng ĐBSCL sẽ tái diễn hạn mặn gay gắt hơn. Nghịch lý là trong khi mực nước đầu nguồn sông Mê Công xuống thấp thì các đô thị vùng giữa và hạ lưu sông Tiền, sông Hậu lại bị ngập sâu; nhiều đô thị phải vật lộn với nước ngập. Liền sau đỉnh triều cường, người dân lại phải đối mặt với trận hạn mặn mới.
Trong khi chúng ta phải tăng cường đấu tranh với các quốc gia đầu nguồn xây đập thủy điện, vốn đang “trích máu” dòng Mê Công, gây ra nhiều hệ lụy cho vùng hạ du, thì cũng phải nhìn nhận những tác động tiêu cực do chính vấn đề nội tại của vùng gây ra. Sản xuất chạy theo sản lượng đã vắt kiệt sức đất, thâm dụng và lãng phí tài nguyên, nhất là tài nguyên nước. Mặt trái của các hoạt động kinh tế gây nhiều hệ lụy ô nhiễm môi trường, mất cân bằng sinh thái. Các “túi trữ nước” tự nhiên ở Đồng Tháp Mười, Tứ giác Long Xuyên bị phá vỡ. Việc khai thác bùn cát quá mức, xây dựng nhà cửa và hạ tầng sát bờ sông, kênh, rạch làm gia tăng nguy cơ sạt lở.
Các nhà khoa học đã nhận diện, tác nhân chủ yếu tạo ra hiện tượng “ngập tràn cục bộ” tại các đô thị là do con người đã “cướp mất không gian của nước”. Nhiều bờ bao khép kín của các tiểu vùng để sản xuất lúa thu đông “đeo bám” mục tiêu ngắn hạn, tăng sản lượng lúa; chạy theo hệ số quay vòng đất cao trong sản xuất nông nghiệp khiến nước lũ không vào được nội đồng để mang phù sa, thiếu dưỡng chất thiên nhiên, đã làm cho đất đai suy dinh dưỡng. Yêu cầu “dành không gian cho nước” để nước không giành chỗ của con người, càng trở nên bức bách hơn.
Để khắc phục tình trạng phố ngập, không phải là chi nhiều tiền cho các công trình xây dựng, mà cần khắc phục, thay đổi tư duy ngập nước và đảm bảo nguyên tắc không hối tiếc. Cần chuyển từ chống ngập triệt để sang điều tiết nước linh hoạt, với các tính toán khoa học và thực tế, rút ngắn thời gian ngập và mức ngập nông hơn, ít ảnh hưởng đến sản xuất và sinh hoạt hơn. Từ chống ngập bị động, sang chủ động thích ứng, nhằm giảm thiểu tác hại. Chống ngập cần những giải pháp công trình, kỹ thuật, việc kiểm soát lũ, triều cường bằng hệ thống đê, cống đồng bộ, trạm bơm, hệ thống thoát nước... Nhưng quan trọng hơn vẫn là các giải pháp phi công trình, là tư duy, theo cách tiếp cận vùng, không cục bộ địa phương, tránh xung đột lợi ích, đô thị gắn với nông thôn.
