PHÓNG VIÊN: Thưa ông, việc đánh thuế thu nhập cá nhân khi mua, bán vàng vừa được đề xuất đang nhận được nhiều ý kiến khác nhau. Ông có nhận định gì về đề xuất này?
* GS-TS TRẦN THỌ ĐẠT: Đây là bước đi hợp lý và cần thiết để minh bạch hóa thị trường vàng, giúp hạn chế đầu cơ, “lướt sóng” vàng và đặt vàng ngang hàng với các loại tài sản đầu tư khác như chứng khoán, bất động sản… Việc áp sắc thuế thu nhập cá nhân sẽ giúp Nhà nước theo dõi sát sao các giao dịch lớn mang tính đầu cơ, hạn chế tình trạng giao dịch vàng phi chính thức, trốn thuế, giảm việc tự do định giá, giao dịch chênh lệch lớn so với thị trường quốc tế; đồng thời kiểm soát dòng chảy vốn và ngăn chặn các hoạt động rửa tiền hoặc các mục đích phi pháp qua kênh vàng. Qua đó góp phần bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng, nâng cao hiệu quả quản lý kinh tế vĩ mô.
Tuy nhiên, để chính sách thực sự hiệu quả, việc đánh thuế cần được thực hiện theo lộ trình, song hành với cải thiện quản lý thị trường vàng.
Có phải tất cả các giao dịch mua, bán vàng đều cần phải chịu thuế thu nhập cá nhân, và liệu gây ra tình trạng “thuế chồng thuế” với người dân tích lũy vàng để dùng cho nhu cầu tiêu dùng?
* Đây là băn khoăn chính đáng từ phía người dân. Nếu đánh thuế tất cả giao dịch, kể cả những lần bán vài lượng vàng nhỏ phục vụ nhu cầu thiết yếu như sửa nhà, chi trả học phí… thì sẽ gây áp lực không hợp lý, bởi tiền mua vàng thường là thu nhập đã chịu thuế trước đó. Việc đánh thuế lại tiền thu về từ bán vàng dài hạn sẽ là đánh thuế chồng thuế. Do vậy, chính sách cần phân loại rõ ràng mục đích giao dịch. Các giao dịch nhỏ lẻ, mang tính tích lũy và tiêu dùng gia đình nên miễn hoặc không phải kê khai thuế. Những giao dịch quy mô lớn, mang tính đầu tư thì cần chịu thuế thu nhập cá nhân, với mức thuế suất lũy tiến để khuyến khích công bằng và kiểm soát đầu cơ.
Đâu là căn cứ, tiêu chí xác định ngưỡng đánh thuế để tránh tác động tiêu cực, bảo đảm thực thi chính sách, thưa ông?
* Chúng ta nên thiết kế ngưỡng đánh thuế dựa trên 3 căn cứ chính. Thứ nhất, về giá trị tuyệt đối, Nhà nước có thể quy định mức trần về số lượng vàng hoặc giá trị tiền tương đương (ví dụ từ 250 triệu đồng đến 400 triệu đồng/người/lần giao dịch, tương đương 2-3 lượng vàng). Dưới ngưỡng này, giao dịch được xem là nhỏ lẻ, phục vụ nhu cầu cá nhân nên miễn thuế và không cần kê khai. Thứ hai, về tần suất giao dịch. Nếu người dân chỉ bán vàng vài lần trong năm (ví dụ tối đa 2-3 lần), tổng khối lượng không vượt quá 3 lượng thì được xem là tích lũy, tiêu dùng. Ngược lại, các giao dịch lặp lại nhiều lần hoặc vượt ngưỡng bị coi là đầu tư, đầu cơ và áp thuế.
Thứ ba, về mục đích sử dụng. Giao dịch bán vàng phục vụ nhu cầu chi tiêu thiết yếu, có minh chứng như hóa đơn chi tiêu lớn, chứng từ vay mượn thì được miễn thuế. Các giao dịch mua, bán nhằm mục tiêu sinh lời, chuyển đổi tài sản với khối lượng lớn thì bị áp thuế. Các trường hợp thừa kế, quà tặng trong phạm vi gia đình, hoặc bán nữ trang giá trị thấp cũng nên được miễn thuế.
Căn cứ quan trọng nữa là hình thức giao dịch phải minh bạch, được thanh toán qua ngân hàng, có hóa đơn điện tử và thực hiện trên các sàn vàng tập trung để Nhà nước dễ dàng kiểm soát, tránh thất thu thuế và chuyển giao dịch ra kênh phi chính thức.
Theo ông, về mặt kỹ thuật, nên tính thuế trên phần chênh lệch giá mua và giá bán, hay tính thuế trên giá trị giao dịch tại thời điểm bán?
* Đây là nội dung quan trọng và cũng khá phức tạp trong thiết kế chính sách. Về tính thuế trên chênh lệch lợi nhuận (giá bán trừ giá mua) là phương án công bằng nhất. Chỉ người nào thực sự có lãi mới phải nộp thuế, tránh xảy ra tình trạng người lỗ vẫn phải đóng thuế. Cách này phù hợp với chuẩn mực quốc tế và bảo đảm công bằng thuế, nhưng rất khó thực hiện vì xác định giá vốn rất phức tạp, nhất là với người mua bán nhiều lần, thậm chí đã mua vàng rất lâu trước đây, không có hóa đơn mua vào đầy đủ.
Tính thuế trên tổng giá trị giao dịch tại thời điểm bán là phương án đơn giản, dễ quản lý, nhưng tiềm ẩn thiếu công bằng vì người bán có thể bị đánh thuế cả khi bị lỗ. Điều này có thể gây tâm lý né tránh thuế, làm gia tăng giao dịch phi chính thức. Tôi cho rằng, giai đoạn đầu nên áp dụng cách tính thuế trên giá bán với mức thuế suất thấp và ngưỡng miễn thuế cho giao dịch nhỏ. Cùng với đó là đẩy mạnh áp dụng hóa đơn điện tử, thanh toán qua ngân hàng, xây dựng sàn vàng tập trung để nâng cao minh bạch. Trong tương lai sẽ chuyển sang cơ chế tính thuế trên lợi nhuận thực tế khi điều kiện hạ tầng, dữ liệu cho phép.
Để triển khai chính sách này có hiệu quả, có cần thiết phải theo lộ trình, thưa ông?
* Việc thu thuế thu nhập cá nhân với giao dịch vàng là một phần trong hệ thống giải pháp cải cách thị trường vàng tổng thể. Giai đoạn đầu áp dụng việc tính thuế trên giá bán với mức thuế suất thấp và ngưỡng miễn thuế cho giao dịch nhỏ. Đồng thời bắt buộc sử dụng hóa đơn điện tử cho tất cả giao dịch vàng, thanh toán qua ngân hàng đối với các giao dịch lớn để tăng minh bạch. Tiếp đến xây dựng sàn giao dịch vàng tập trung nhằm chuẩn hóa giá, thu hẹp chênh lệch giá vàng trong nước và quốc tế.
Trong giai đoạn trung và dài hạn, khi hạ tầng kỹ thuật và dữ liệu giao dịch đầy đủ, cần chuyển sang tính thuế dựa trên lợi nhuận thực tế theo chuẩn mực quốc tế, nâng cao công bằng thuế; phát triển thêm các công cụ tài chính thay thế như chứng chỉ vàng, trái phiếu vàng... để người dân có kênh đầu tư hợp pháp, minh bạch thay vì chỉ tích trữ vàng vật chất.
