Nỗi lo mất an toàn thực phẩm - Bài 4: Gỡ khó cho công tác quản lý

Địa bàn phức tạp, nhân sự căng mình

Ngày 16-10, những hình ảnh nhếch nhác hiện ra tại một bếp ăn chuyên cung cấp suất ăn bán trú cho học sinh khiến dư luận bất ngờ: sàn nhà của khu sơ chế thực phẩm trũng nước, rau củ sơ chế xong không có nắp đậy mà trơ trọi sát vách tường dính bẩn, thiếu khay chậu có nắp đậy theo tiêu chuẩn, thớt dùng cho thực phẩm sống và chín không có ký hiệu phân biệt.

Khu nấu chính cũng không sạch sẽ hơn: chảo dầu biến sắc thành màu nâu sẫm vẫn đang dùng dở dang, nhiều dụng cụ dính dầu mỡ, sàn nhà trơn trượt. Trong tủ lạnh, thực phẩm sống, chín nằm ngổn ngang lẫn lộn…

Đó là ghi nhận thực tế tại Hộ kinh doanh suất ăn công nghiệp số 1 (phường Vũng Tàu, TPHCM) sau 1 ngày xảy ra sự cố cung cấp suất ăn bán trú cho Trường Tiểu học Lê Lợi (phường Tam Thắng, TPHCM).

Ngày 15-10, trong quá trình giao nhận thức ăn, nhân viên giám sát phát hiện một món ăn bị chua. Ngay lập tức, Ban Giám hiệu Trường Tiểu học Lê Lợi thu hồi món ăn và lập biên bản sự việc. Hàng loạt hạn chế của bếp ăn này được đoàn kiểm tra yêu cầu khắc phục ngay, đồng thời nhấn mạnh chủ hộ kinh doanh phải chịu trách nhiệm về đảm bảo vệ sinh ATTP, chất lượng dinh dưỡng bữa ăn trước khi cung cấp cho nhà trường.

Không chỉ “khuất mắt trông coi” như bếp ăn công nghiệp, nhiều quán ăn hút khách cũng thờ ơ với quy định ATTP. Tại phường Vũng Tàu, ngay cả khi có mặt đoàn kiểm tra, đầu bếp một quán ăn ven biển vẫn thản nhiên chế biến mà không dùng khẩu trang và bao tay, nhân viên dùng tay trần xếp thức ăn phục vụ khách. Dù phục vụ hàng trăm “thượng đế” mỗi ngày, quán không thực hiện việc lưu mẫu thức ăn theo quy định.

Trong tình huống xảy ra sự cố ngộ độc thực phẩm, sự lơi lỏng này làm ảnh hưởng đến quá trình điều tra, xác minh. Với những vi phạm trên chủ cơ sở kinh doanh ăn uống bị cơ quan chức năng xử phạt 8 triệu đồng vào tháng 8 vừa qua.

Trước đó, tháng 7-2025, Phòng Cảnh sát Kinh tế, Công an TPHCM kiểm tra, phát hiện 3 cơ sở tại phường Bình Đông sử dụng hàn the, chất tẩy trắng để sơ chế hoa chuối rồi bán ra thị trường. Các cơ sở này hoạt động buổi tối đến khoảng 3 giờ sáng hôm sau, sử dụng hàn the và loại bột không rõ nguồn gốc để tẩy trắng hàng trăm ký hoa chuối. Chủ một cơ sở vi phạm thừa nhận không đăng ký kinh doanh và chưa được cấp giấy phép đủ điều kiện ATTP.

Với địa bàn có đến 1.160 cơ sở thuộc diện quản lý ATTP, bà Trần Thị Bích Vân, Phó Chủ tịch UBND phường Vũng Tàu, rất “đau đầu” khi lực lượng nhân sự hiện tại chưa thể đáp ứng yêu cầu về giám sát, kiểm tra.

Trong giai đoạn ổn định vận hành mô hình chính quyền địa phương 2 cấp, khó khăn chung của các phường, xã là chỉ có 1 chuyên viên phụ trách y tế với rất nhiều đầu việc, bao gồm cả thực hiện công tác quản lý nhà nước về ATTP. Số lượng cơ sở quá dày, còn lực lượng kiểm tra quá mỏng nên mới chỉ “quét” được một phần nhỏ.

Còn tại phường Rạch Dừa, địa bàn tập trung hơn 361 cơ sở dịch vụ ăn uống, 65 bếp ăn tập thể, 406 cơ sở kinh doanh thức ăn đường phố, 2 cơ sở sản xuất nước đá, tình cảnh cũng không thuận lợi hơn.

Bà Trần Thị Xuân, Phó Chủ tịch UBND phường Rạch Dừa, giãi bày, các cơ sở kinh doanh dịch vụ ăn uống nhỏ lẻ, hàng rong, xe đẩy hoạt động đông đảo, địa điểm không cố định, rất khó cho kiểm tra, giám sát ATTP. Đây cũng là địa bàn thu hút đông đảo khách du lịch nên trách nhiệm kiểm soát ATTP càng áp lực hơn.

Song song đó, thủ tục hành chính trong lĩnh vực ATTP được thực hiện trực tuyến 100% nhưng người dân vẫn khó thao tác, hồ sơ cấp giấy chứng nhận cơ sở đủ điều kiện ATTP thường bị trả lại do thiếu sót. Hiện nay, trạm y tế phường đang trực thuộc Trung tâm Y tế khu vực Vũng Tàu nên công tác phối hợp, chỉ đạo và thực hiện nhiệm vụ quản lý nhà nước, công tác y tế còn bất cập.

Còn rào cản cơ chế

Sở ATTP TPHCM, cơ quan chuyên trách phụ trách ATTP, cũng không ít lần than thở về vấn đề nhân lực. Nếu như ngày đầu thành lập, Sở ATTP có 488 biên chế thì hiện nay chỉ còn 356 người. Sụt giảm 25% quân số trong khi TPHCM mở rộng địa giới là thực tế chưa có phương án khắc phục.

Nhu cầu giám sát tăng, nguồn nhân lực hạn chế, nhưng Sở ATTP vẫn duy trì tổ chức mô hình 15 đội ATTP bố trí tại các phường, xã, chợ đầu mối, chịu trách nhiệm trên địa bàn, nắm số lượng cơ sở sản xuất kinh doanh, lên kế hoạch kiểm tra, tập huấn, tuyên truyền, lấy mẫu, đánh giá nguy cơ, xử lý ngộ độc thực phẩm...

Ở thời điểm các địa phương gặp khó về nhân sự, Sở ATTP “tung” toàn bộ lực lượng để hỗ trợ phường, xã và choàng gánh lẫn nhau. Dù vậy, trong tình huống phát sinh đồng thời nhiều sự vụ mất ATTP, việc điều tra, xác minh sẽ rất vất vả. Nếu đảm bảo được chất lượng thực phẩm ngay từ các chợ đầu mối, chợ truyền thống, có thể kiểm soát, phòng ngừa tình trạng mất ATTP.

Tuy nhiên, việc mua sắm test nhanh - công cụ sàng lọc, xác định nguy cơ thực phẩm tại chỗ, “xương sống” của kiểm tra đầu vào - lại đang bị “nghẽn” do Bộ Y tế vừa dừng quy định công nhận kit test nhanh. Nếu hoàn toàn phụ thuộc vào kiểm nghiệm, phải sau 7 ngày mới có kết quả. Trong trường hợp phát hiện vi phạm, thực phẩm đã lưu hành khắp thị trường mà không thể thu hồi, khâu kiểm soát trở nên bị động.

Bà Phạm Khánh Phong Lan, Giám đốc Sở ATTP TPHCM, cho biết, hoạt động kiểm tra chuyên ngành hiện nay quy định “Miễn kiểm tra thực tế đối với doanh nghiệp, hộ kinh doanh, cá nhân kinh doanh tuân thủ tốt quy định của pháp luật”. Với quy định này, việc giao chỉ tiêu kiểm tra hàng quý, năm tại địa phương sẽ khó đảm bảo và khó phát hiện vi phạm.

Bên cạnh đó, việc thanh tra, kiểm tra theo kế hoạch phải báo trước, nên doanh nghiệp dễ chuẩn bị “vở sạch chữ đẹp” nhưng thực tế có sai sót không thì rất khó đánh giá. Những vướng mắc hiện nay là điều khó tránh khỏi trong giai đoạn sắp xếp lại chức năng, nhiệm vụ các cơ quan sau hợp nhất đơn vị hành chính.

Trước đây, phòng y tế, trung tâm y tế và các đơn vị chuyên ngành phân cấp khá rõ ràng nhưng hiện giờ cần thời gian điều chỉnh, hoàn thiện. Song song đó, lực lượng y tế, công thương, nông nghiệp hay cảnh sát môi trường cần tiếp tục phối hợp chặt chẽ để việc kiểm tra, xử lý đạt hiệu quả cao hơn.

Trong bối cảnh khó chồng khó, Giám đốc Sở ATTP TPHCM mong mỏi có sự chia sẻ từ cộng đồng, kêu gọi người dân nâng cao ý thức, chủ động lựa chọn thực phẩm an toàn, thay đổi tư duy ham giá rẻ, mua đồ trôi nổi. Ở nhiều quốc gia khác, toàn bộ thực phẩm đều phân phối qua hệ thống siêu thị. Người dân không mua thực phẩm trôi nổi vì chi phí y tế rất cao nếu xảy ra ngộ độc. Người buôn bán, tiểu thương làm quen với trật tự quản lý ATTP.